INFLUENCA AVIARE OSE GRIPI I SHPENDËVE NGA SHTAME ME PATOGJENITET TË LARTË TË NJOHUR ME INICIALET HPAI

Çfarë është gripi i shpendëve dhe shkaktari i tij?

​Gripi i shpendëve është një sëmundje virale tepër e transmetueshme dhe me shkallë shumë të lartë morboziteti, mortaliteti e letaliteti, që prek shpendët në mbarë botën. Sëmundja mund të ndryshojë nga e lehtë deri në e rëndë, varësisht nga lloji i virusit të përfshirë. Forma më e rëndë, equajtur gripi i shpendëve nga shtame shumë patogjenikë (HPAI), shkaktohet nga virusët me proteina sipërfaqësore H5 ose H7, qëkanë aftësi për të prekur edhe njeriun, edhe pse rrallë. Shumica e rasteve humane vijnë nga kontakti i ngushtë me shpendët e sëmurë. Shpërthimet kanë ndodhur në shumë vende, duke përfshirë SHBA-në, pjesë të Azisë, Evropës dhe Afrikës.

Cilat specie preken nga gripi i shpendëve?

​Infuenca aviare ose gripi i shpendëve prek kryesishtshpendët e egër dhe ato shtëpiakë. Shpendët e ujit mund ta bartin sëmundjen, pa manifestuar shenja klinike të saj. Shpendët janë shumë të ndjeshëm dhe mund të ngordhin masivisht.

Kush janë burimet dhe rezevuarët e infeksionit dhe si transmetohet ai?

​Rezervuarë të infeksionit janë shpendët e egër të ujit, tëcilët e ekskretojnë shkaktarin në titra shumë të lartë me anë tëfeceve dhe sekrecioneve respiratore. Shpendët e egër migratorëshërbejnë për qarkullimin e virusëve në distanca të largëta. Shpendët e sëmurë janë burimi kryesor i infeksionit, ndërkohëqë të gjithë mjetet, paisjet dhe veshjet e kontaminuara, shërbejnësi burime sekondare të rëndësishme. Në shpendë, gripi përhapet nga kontakti i drejtpërdrejtë me jashtëqitjet fekale ose sekrecionet respiratore të shpendëve të infektuar. Rrugët kryesore të përhapjes janë rruga digjestive dhe ajo me aerozol. Përhapja me aerosol është sidomos efektive në distanca tëshkurtëra. Gripi gjithashtu mund të përhapet nga objekte ose fomite (p.sh. këpucë, veshje, pajisje) që janë kontaminuar me virusin. Virusi nuk është shumë rezistent në mjedis, megjthatë ai mund të jetojë nga disa ditë në javë, e madje pak muaj në mjedis në prani të lagështirës, lëndës organike dhe temperaturave tëulta. Dezinfektantët kimikë janë efektivë për inaktivizimin e virusit.

Ku qëndron rëndësia e gripit të shpendëve?

​Gripi i shpendëve shkakton epizooti në mbarë botën dhe humbje financiare vjetore prej miliarda dollarësh. Në rasteshpërthimesh, morboziteti dhe moraliteti nga shtamet me patogjenitet të lartë arrin nga 90 -100%. Krahas rëndësisëekonomike, gripi i shpendëve ka edhe potencial zoonotik, duke kaluar nga shpendët tek njeriu.

A mund të preket njeriu nga gripi i shpendëve?

​Njerëzit mund të infektohen me virusin e influenzës aviare, por evidencat tregojnë se infektimi kërkon kontakte shumë tëngushta direkte me shpendët e sëmurë. Mjekët veterinarë dhepunonjësit e shpendarive, gjatë manipulimit me shpendët duhettë përdorin veshje mbrojtëse si maska, doreza dhe syze, si dheduhet të shmangin prekjen e syve ose të gojës me duar të pa laratërësisht me sapun e ujë. Pavarësisht potencialit zoonotik, nukka asnjë evidencë që gripi i shpendëve të kalojë në njerëzpërmes vezëve apo mishit. Shërbimi veterinar dhe autoriteti isigurisë ushqimore merr masa për ndalimin e hedhjes në treg tëprodukteve nga ferma të konfirmuara si të infektuara. Gjithësesi, nëse keni patur kontakt me shpendët e sëmurë, rekomandohet tëdrejtoheni tek mjeku human.

Cilat janë shenjat klinike kryesore të gripit tëshpendëve?

​Shpendët e prekura nga shtame me patogjenitet të lartëmund të ngordhin papritmas dhe në një numër shumë të madh. Shpendët e gjallë në tufat e prekura janë të depresuara, inaktive, me pendë të shpupuritura dhe kanë anoreksi të dukshme, osendërprerje të marrjes së ujit e ushqimit. Shpendët mund të kenëdiarre të ujëshme me ngjyrë jeshile të ndezur në të bardhë. Lafsha dhe vëthët shpesh janë edematoze (të ënjtura), tëpërskuqura dhe që pastaj mund të bëhen ngjyrë blu. Edematmund të shfaqen rreth syve dhe qafës. Gjymtyrët mund të kenëhemorragji të rënda. Prodhimi i vezëve bie dhe zakonisht ndalet. Në disa raste, virusi prek indin nervor duke shkaktuar përdredhjetë kokës, lëvizje rrethore ose paralizë. Fermerët nëse kanë rasteqë ngjajnë me këto shenja, duhet të kontaktojnë menjëherëmjekun veteriner. Ky i fundit duhet të marrë masat për njoftimine autoriteteve veterinare dhe zbatimin rigoroz të masave tëbiosigurisë.

Si mund parandalohet gripi i shpendëve?

Pavarësisht se nuk ka mjekim, gripi i shpendëveparandalohet dhe në rast shpërthimesh, duhet të eliminohet. Raportimi i menjëhershëm dhe reagimi i shpejtë, është tepër irëndësishëm për frenimin e përhapjes së gripit të shpendëve. Përveç kërkesave kombëtare të njoftimit, në rast pranie tëvirusëve HPAI dhe LPAI që përmbajnë H5 ose H7, duhet t’iraportohen OIE-së. Fermerët dhe mjekët veterinarë që dyshojnëpër një sëmundje të raportueshme, duhet të njoftojnë autoritetetpërkatëse. Parandalimi i hyrjes së virusit të shpendëve, mund tëarrihet duke respektuar masat e biosigurisë dhe higjienës sëmirë, çka përfshin parandalimin e çdo kontakti me shpendët e tjerë të zbutur ose të egër, me vektorët mekanikë e fomitet, përfshirë edhe burimet e ujit. Moslejimi i kthimit në fermë tëshpendëve që dalin në treg dhe nuk shiten, është një kërkesë e domosdoshme, krahas punësimit të femerëve që nukmbarështojnë shpendë në oborret e tyre familjare, duke jundaluar vizitat e fermave të tjera.

Në rast shpërthimi të sëmundjes, zbatohenmasa antiepizootike si vijon:

Në periudha kur sëmundja nuk qarkullon rekomandohen masat e mëposhtme:

Përgatiti Prof.Dr. Xhelil Koleci

Departamenti i Shëndetit Publik Veterinar

Fakulteti i Mjekësisë Veterinare