Platformë e promovimit të arkitekturës sëpeizazhit në Shqipëri

Zydi Teqja

Kryetar i Grupit Mësimor dhe Kërkimor ArkitekturëPeizazhi

Miratuar mbledhjen e Departamentit Hortikulturës dheArkitekturës Peizazhit, 13 Mars 2024

Hyrje

vitin 2023 u mbushën 10 vjet nga fillimi i programit të parëtë studimit Master Profesional në Arkitektu Peizazhi dhenjëkohësisht ishte 10vjetori i emërtimit të departamentit tonësi Departamenti i Hortikulturës dhe Arkitekturës së Peizazhit(Teqja Z; Dennis S. 2016; Teqja 2023). Gjithashtu në shtator tëvitit të kaluar u diplomuan studentët e parë të cilët kryen njëcikël të plotë 5vjeçar studimi në arkitekturë peizazhi. Këtë vit akademik për herë të parë filloi zbatimi i programit tëdiplomës duale në arkitekturë peizazhi me Universitetin e Viterbos, Itali. Këto përbëjnë arritje të rëndësishme përdepartamentin tonë të cilat ja ka vlejtur që të festoheshin. Megjithë arritjet e padiskutueshme në këtë fushë, arkitektura e peizazhit, si një profesion krejt i ri përballet me një sërësfidash, kapërcimi i të cilave kërkon angazhimin serioz si tëdepartamentit ashtu edhe të gjithë Univeritetit Bujqësor tëTiranës (Teqja, Z; Dervishaj A. 2020; Teqja Z; Karaj A. 2022).Kjo platformë synon pikërisht adresimin e këtyre sfidave.

Platforma është përgatitur mbështetur në diskutimet e zhvilluara në seanca të veçanta të Takimit të Përgjithshëm tëKëshillit Europian të Shkollave të Arkitekturës së Peizazhit(ECLAS), mbajtur në Lubjanë, Slloveni Shtator 2022 dhe Brno, Republika Çeke, në Shtator 2023. Disa nga idetëkryesore dhe skicat e përfshira në këtë dokument janë bazuarnë prezantimet e Prof. R. Stiles nga Universiteti Teknik iVienës, me bashkëautorë E. Mertens, Universiteti i shkencave aplikuara Neubrandenburg, Gjermani dhe N. Karadeniz ngaUniversiteti i Ankarasë Turqi (Stiles, R et al 2023) dhe janëpërdorur me lejen e autorit. Platforma është prezantuar përherë parë një leksion hapur mbajtur UBT, 20 Nëntor 2023 dhe u miratua në mbledhjen e Departamentit tëHortikulturës dhe Arkitekturës së Peizazhit më 13 Mars 2024.

Kuadri i përgjithshëm dhe koncepti bazë i platformës

Pavarësisht sukseseve të arritura gjatë dekadës së fundit dhesensibilizimit në rritje për nevojën e kopshteve, parqeve dhe tëgjelbërimit, duhet pranuar që publiku i gjerë, politikanët dhemedia nuk e kanë akoma nivelin e duhur të kuptimit mbiprofesionin e arkitektit të peizazhit dhe për rolin e rëndësishëm që ky profesion pritet të luajë në shumë aspektetë jetës dhe veprimtarisë së vendit tonë. Një pjesë e mirë e opinionit të gjerë publik e shikon këtë profesion më shumë sinjë profesion për zbukurimin e mjedisit se sa një profesion qëkujdeset për cilësinë e jetës dhe të mjedisit ku ne jetojmë. Pra, ndërkohë shumica e arkitektëve peizazhit dhe stafetakademike të lidhura me profesionin, e dinë se sa irëndësishëm është ky profesion për adresuar ndikimet e shumë prej krizave me cilat përballet shoqëria aktualisht,situata jashtë botës akademike është krejt tjetër. Për këtë arsyekërkohet që krahas vetëvlerësimeve për arritjet, të dalim ngaflluska jo akademike dhe të reflektojmë për të gjetur shkaqetse pse shoqëria në përgjithësi nuk e ka atë vlerësim që ne do tëdëshironim për profesionin e arkitektit të peizazhit. Njëmënyrë për ta ndihmuar këtë proces reflektimi është që tëkuptojmë se si është situata në disa fusha të tjera që janëdukshëm suksesshme, dhe si përpiqemi të ndërtojmënjë nivel kuptimi dhe pranimi publik të ngjashme me këtofusha.

Mund të konstatohet që të gjitha profesionet e suksesshmejanë vendosura mirë një kontekst gjerë shoqërornga i cili varet suksesi i tyre përfundimtar. Kështu disiplinatdhe profesionet të cilëve ato u shërbejnë, janë qendër njërrjeti marrëdhëniesh ndërsjellta me fusha ndryshme, duke arritur shumë përtej vetë disiplinave akademike. Ekosistemet e tyre mbështetëse sigurojnë dukshmërinë e vazhdueshme këtyre disiplinave, duke siguruar një nivel të kënaqshëm tëkuptimit dhe pranimit nga publiku, ndërkohë që infrastruktura i mbështet nuk është shumë e dukshme.

Nëse e shikojmë në mënyrë skematike ekosistemin që qëndronpas arkitekturës peizazhit, mund dallojmë së pari zonën e rrethon disiplinën brenda mjedisit saj akademik. Kjoështë zona e Komfortit Akademik dhe ajo e afërt me profesionin dhe industritë e lidhura me të. Ndërkohë që njohja, kuptimi dhe pranimi në këtë zonë janë në një nivel tëkënaqshëm, për adresuar shtresat kritike shoqërore dheproblematikat kritike aktuale, është shumë e nevojshme që kynivel të jetë edhe në shoqërinë civile dhe në media. Kjoplatformë është një reflektim kritik mbi hendekun ekzistonmidis perceptimit vetë disiplinës për potencialin e saj përadresimin e shumë prej sfidave sotme shoqërore dhemënyrës aktuale me cilën arkitektura e peizazhit shihet ngashoqëria përgjithësi.

Platforma është ndërtuar mbi konceptin që për të qenë tësuksesshëm në Zonën e ndikimit mbi institucionet vendimmarrëse dhe që ndikohet mbi politikat dhe legjislacionin,duhet që së pari të arrihet Zona e gjerë e Shoqërisë osendryshe publiku i gjerë. Qasja e zgjedhur është fokusimi zbulimin dhe mbështetjen e strukturave normalisht padukshme shoqërore cilat duhet pozicionohet njëdisiplinë profesionale duke ndërtuar një model thjeshtë këtyre strukturave dhe ndërveprimeve tyre ndërsjella. Kjo bën të mundur që arrijmë të kuptojmë situatënkomplekse sociale dhe institucionale që lidhet me arkitekturëne peizazhit, ndërkohë platforma është fleksibël për t’uzgjeruar mënyrë mund analizohet sa mirë edhestruktura e detajuar e fushave ndryshme dhe ndërlidhjet e tyre.

gjitha disiplinat e suksesshme dhe profesionet ata u shërbejnë lidhen me një kontekst gjerë shoqëror. Ështëky ekosistem mbështetës, po aq sa kredencialet e tyreakademike, siguron dukshmërinë e tyre vazhdueshmedhe mbështet perceptimin publik për profesionin. Pika fillestare për këtë hetim ekosistemeve shoqërorenormalisht është bota akademike, e cila krijon atë që mund tëquhet “zone e rehatisë akademike.

Në distancë nga kjo zonë, një pjesë tjetër kryesisht pavarur, janë politikanët cilët, të paktën rastin e arkitekturës peizazhit, aktualisht nuk e njohin potencialin e saj për zgjidhjen e problemeve ka vendi. Midis këtyre dyfushave qëndron një hendek i cili është e domosdoshëm që tëkalohet (Figura 1).

Figura 1 Hendeku midis botës akademike dhe nivelevevendim marrëse dhe të pushtetit mund të mbushet nganjohja dhe mbështetja e infrastrukturës së padukshmendërmjet tyre (Përshtatur nga Stiles R et al 2023)

Përpjekja për krijuar lidhje drejtpërdrejta midis dy zonaveështë jo vetëm e vështirë por edhe nëse është e sukseshsme do ofrojë rezultate paqëndrueshme. Platforma propozon për kapërcyer këtë hendek, është e nevojshme konceptohet, projektohet, mbështetet dhe përdoretekosistemi infrastrukturor i padukshëm shtrihet midis tyre(Figura 2).

Figure 2 Ekosistemi profesional brenda kontekstitshoqëror (Përshtatur nga Stiles, R et al 2023)

Siç tregohet në figurën 2, fqinjët afërt botësakademike, që janë profesioni dhe industria e lidhur me ,shtrihen brenda një zone rreth botën akademike të arkitekturëssë peizazhit, ku lidhjet normalisht, ja forta dhe shpeshta. Përtej kësaj zone shtrihen dy nënsisteme me rëndësi madhe: shoqëria civile dhe media, cilat zënë atë mund përshkruhet si zona e shoqërisë gjerë. Kjozonw është komplekse dhe ndërlidhjet e saj janë gjera. Këtonënsistemelidhen me zonën e pushtetit dhe të ndikimit, e cila planin afat gjatë shprehet nëpërmjet institucioneve dhelegjislacionit që miratohet.

Modeli i ekosistemeve profesionale rezulton brendakontekstit tij shoqëror (shih figurën 2) përfshin katër çiftefushash: (i) Mësimdhënia dhe kërkimi; (ii) Industria dhesektori privat; (iii) Shoqëria civile dhe media; (iv) Politika dheLegjislacioni e institucionet. Këto fusha janë gjitha ndërlidhura dhe krijojnë katër zona. Edhe pse shumë ithjeshtuar, modeli ka avantazhin se qartëson atë që po e quajmëinfrastrukturë të padukshme e cila zakonisht mbetete fshehur ose pa vëmendjen e duhur. Modeli n munduredhe analizën e detajuar kësaj infrastrukture. Natyra e përgjithësuar e modelit na lejon që ta përdorim atë për krahasuar rolin shoqëror të arkitekturës sw peizazhit me atë profesioneve ndryshme apo të krahasojmë situatat në vendetë ndryshme, për të kuptuar kështu arsyet e suksesit apo mossuksesit në ushtrimin e ndikimit social dhe politik.

Të mësojmë nga përvoja e profesioneve të tjera

Edhe pse gjatë viteve fundit arkitektura e peizazhit ka arriturnjë farë suksesi brenda botës akademike, diplomuarit hyjnë këtë profesion nuk kanë njëjtin nivel njohje dhepranimi nga shoqëria si disa nga kolegët e tyre studentë disiplina tjera.

Po pse arkitektura e peizazhit nuk gëzon nivelin e suksesitprofesional mund të pritej? Për t’ju përgjigjur kësaj pyetjenjë mënyrë e arsyeshme është që ta krahasojmë atë me profesionet suksesshme sot në Shqipëri dhe të nxjerrimmësime prej tyre. Ndër këto profesione mund të analizojmëmjekësinë dhe arkitekturën. Këto dy profesione janë themeluarprej kohësh dhe respektohen gjerësisht nga publiku.

Bazuar në konceptin e shpjeguar më sipër, Figura 3 tregonekosistemin e profesionit të mjekut, kurse figura 4 tregonekosistemin e profesionit të arkitektit.