Në konferencën për shtyp në Moskë më 1 shkurt, kryeministri hungarez Viktor Orban duhet t’i kishte hapur sytë kujtdo që besonte se tregtia e gazit natyror është e pandotur politikisht. Nën vështrimin miratues të Vladimir Putin, ai deklaroi troç se “Hungaria do të mbrohet në rast të ndonjë problemi në tregun evropian të gazit, falë kontratave me partnerët tanë rusë”.
Pak më parë, Faith Birol, Drejtor i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë, u largua nga gjuha e tij zakonisht diplomatike për të pohuar se tensionet në tregun evropian të gazit “duket se janë për shkak të sjelljes së furnizuesit të gazit të kontrolluar nga shteti rus”, Gazprom, megjithëse kjo ishte nuk përmendet me emër. Ndërsa rimëkëmbja ekonomike rriti ritmin në Evropë gjatë tremujorit të fundit të 2021, dërgesat e gazit rus ishin 25% më të ulëta se në fund të vitit 2020. Sipas z. Birol, Rusia mund të rrisë lehtësisht furnizimin e saj me gaz në Evropë me një të tretën.
Përmbajtja e Rusisë, në një kohë kur çmimet e tregut janë pothuajse dyfishuar në Evropë, duket se tregon se konsideratat politike kanë tejkaluar interesat tregtare. Në fakt, ka të ngjarë që Rusia të fitojë nga të dyja palët, politikisht dhe komercialisht, siç do ta shohim më vonë.
Gazi: arma gjeopolitike e Rusisë
Kriza e Ukrainës ka vënë në pah rëndësinë gjeopolitike të Nord Stream 2 – një tubacion që shtrihet nga Gjiri i Finlandës në Gjermani, i cili do të dyfishonte kapacitetin e eksportit nënujor të Rusisë në Evropën Perëndimore, pra i pavarur nga vendet tranzit. Një pikëpamje e zakonshme është se një nga qëllimet e agresionit rus është sigurimi i kësaj infrastrukture dhe depolitizimi i saj, të paktën në drejtimin Perëndim- Lindje.
Kjo nuk është hera e parë që Rusia përdor hidrokarburet si një mjet për të rritur presionin politik. Në vitin 2003, Letonia pa furnizimin e saj me naftë të ndërprerë me pretekstin e keqtrajtimit të pakicës rusisht-folëse të vendit. Menjëherë pas zgjedhjeve të vitit 2005 të pro-perëndimit Viktor Jushçenko, furnizimi me gaz i Ukrainës u tha gjatë dimrit. Në vitin 2006, Gazprom dyfishoi çmimin e gazit të eksportuar në Gjeorgji pasi oficerët rusë u akuzuan për spiunazh. Në vitin 2006 Rusia përmendi një ‘rrjedhje’ si arsyen e furnizimeve të reduktuara në Lituani – pasi një rafiner lituanez iu shit një kompanie polake në preferencë ndaj një oferte ruse.
Ndonëse të rëndësishme politikisht, këto manovra ishin thjesht përleshje në krahasim me krizën aktuale. Ka paralele interesante midis ditës së sotme dhe krizës së naftës të vitit 1973, kur Arabia Saudite udhëhoqi një grup prodhuesish të naftës në Lindjen e Mesme në një embargo të eksporteve në Amerikë dhe Evropë, në një përpjekje për të izoluar Izraelin. Në këtë pikë, duhet të theksojmë se megjithëse nafta dhe gazi konsumohen të dyja si burime primare të energjisë, tregjet e tyre kanë dallime të rëndësishme.
Eksportet e gazit kërkojnë infrastrukturë shumë intensive kapitale, si tubacionet dhe terminalet ultra të sigurta të gazit për anijet që transportojnë gaz të lëngshëm (LNG) në minus 160°C. Ekziston edhe nevoja për objekte rigazifikimi dhe tubacione dytësore. Në të kundërt, eksporti i naftës kërkon thjesht cisterna dhe rafineri afër terminaleve të cisternave. Si rezultat, tregu i gazit dominohet nga kontratat afatgjata, ndërsa tregu i naftës përcaktohet kryesisht nga ndërveprimi i tregjeve spot dhe të së ardhmes. Për shkak se tregu i naftës është më i thellë, më likuid dhe ka instrumente mbrojtëse më të sofistikuara, çmimet e tij kanë përcaktuar kryesisht çmimet e gazit – të paktën deri vonë.
Ekziston një ndryshim i dytë strukturor: çdo reduktim diskrecional i eksporteve të naftës OPEC prek menjëherë të gjithë importuesit pasi çmimet e OPEC janë ato të tregut spot. Përveç kësaj, një supertanker i nisur për në Roterdam nëpërmjet Kepit të Shpresës së Mirë mund të devijojë në çdo moment drejt Singaporit nëse ngarkesa e tij pretendohet me një çmim më të lartë nga rafinerët aziatikë. Kjo është e pamundur për gazin me tubacion, ku destinacioni është i fiksuar paraprakisht. Nga pikëpamja gjeopolitike, gazi mund të konsiderohet si një treg dhe një armë e lokalizuar. Tani për tani, fusha e betejës është Evropa.
Tregu europian i gazit po përjeton momentin e tij të dyte te “1973”.
Ashtu si në vitin 1973, ekonomia botërore është në një fazë rikuperimi të fortë – afër mbinxehjes – duke gjykuar nga rritja e shpejtë e inflacionit. Si më parë, rimëkëmbja po nxit një kërkesë të fortë për produkte energjetike, këtë herë me një theks te gazi natyror, opsioni i preferuar për shumë vende që kërkojnë të reduktojnë varësinë e tyre nga qymyri. Për më tepër, paralelisht me vitet pas vitit 1973, prodhuesit e naftës po shpojnë me kapacitet të plotë. Për prodhuesit me fuqi të konsiderueshme tregu, këto janë rrethana ideale për të ushtruar atë fuqi duke ulur prodhimin. Rritja e çmimeve që rezulton – pasi konkurrentët nuk janë në gjendje të prodhojnë më shumë naftë – do të kompensojë më shumë se një ulje të dërgesave.
Në vitin 1973, një kartel i prodhuesve të naftës mbylli rubinetat, duke shkaktuar dyfishimin e çmimeve globale të naftës së papërpunuar. Në vitin 2021, Rusia – e cila, së bashku me Azerbajxhanin, furnizon 41% të gazit të Evropës dhe 55% të Gjermanisë – uli furnizimin e saj me 25%. Kjo nuk do të jetë domosdoshmërisht fitimprurëse në afat të shkurtër, pasi një pjesë e dërgesave ishin faturuar më parë me një çmim fiks. Por ndërsa çmimet e kontratave fillojnë të përputhen me çmimet e tregut, operacioni bëhet fitimprurës në afat të mesëm.
Pasoja tjetër e veprimeve ruse është se çmimi i tregut të gazit në Evropë nuk përcaktohet më nga çmimi i naftës, por më tepër nga dinamika e tij: me përmbajtje ekuivalente energjetike, çmimi i gazit natyror të importuar nga Gjermania është rritur me 175% që nga ajo kohë. 2019, ndërkohë që çmimi i naftës është rritur vetëm me 30%. Në Evropë, gazi është bërë i pavarur nga nafta, me përfitime të padiskutueshme për prodhuesin dominues.
A tha dikush sanksione?
Në lidhje me krizën aktuale, sanksionet e mundshme të përshkruara nga Ursula von der Leyen, Presidente e Komisionit Evropian, në intervistën e saj me Handelsblatt dhe Les Echos më 4 shkurt nuk janë plotësisht bindëse. Në një botë ku 85% e eksporteve ruse të tubacioneve shkojnë në Evropë, ky i fundit zakonisht përfaqëson blerësin dominues – atë që ekonomistët e quajnë “monopsoni” – të cilin mund ta përdorë për të ushtruar presion mbi furnizuesin e saj. Por kjo vlen vetëm nëse blerësi është një entitet i vetëm i përgatitur për të ndjekur një strategji të bashkuar. Varësia e Gjermanisë nga gazi rus do të thotë se nuk mund të jetë kështu.
Presidentja e Komisionit Europian, Ursula von der Leyen, është dukshëm e vetëdijshme për këtë kur sugjeron se BE-ja po kërkon të diversifikojë furnizimet. Ajo thekson se numri i terminaleve të gazit LNG është rritur ndjeshëm dhe “imagjinon” një situatë ku blerjet e gazit nga BE-ja mund të centralizohen. Në rrugën nga imagjinata drejt realizmit, është Japonia ajo që ka marrë drejtimin: Koichi Hagiuda, Ministri i Tregtisë së Jashtme, ka thënë se vendi i tij do të sigurojë që të furnizohet me LNG këtë dimër, përpara se të shqyrtohet “çfarë mund të bëjë. për të ndihmuar komunitetin ndërkombëtar” në rast konflikti të hapur në Ukrainë.
Sanksione të tjera të mundshme përfshijnë embargo ndaj teknologjive të avancuara që Rusia duhet të importojë (pjesërisht për të kënaqur ambiciet e saj ushtarake) dhe mundësinë e bllokimit të Rusisë nga sistemi ndërkombëtar i kleringut të pagesave SWIFT. Këto janë kërcënime më të besueshme se ato të ndalimit të NordSteam2, që do të ishte krejtësisht e papajtueshme me realitetin e nevojave gjermane për energji. Megjithatë, efektiviteti i këtyre strategjive është i kufizuar. Rusia thjesht mund t’i drejtohet Kinës për importet e saj teknologjike, të cilat mund të jenë më pak të sofistikuara, por ende bëjnë një punë efektive – me koston e mundshme të kompromisit politik.
Sa i përket përjashtimit nga SWIFT, efektet mund të jenë minimale për eksportet e naftës dhe gazit, të cilat mbeten burimi kryesor i të ardhurave të Rusisë. Shlyerjet më të ngadalta nuk do të pengonin vazhdimin e eksportit dhe rezervat e mëdha valutore të Rusisë nënkuptojnë se ajo nuk ka probleme likuiditeti. Nga ana tjetër, do të kishte probleme të rëndësishme për kompanitë evropiane që tregtojnë me Rusinë. Në këto
kushte, është e vështirë të imagjinohet që të gjitha bankat e përfshira në SWIFT, një kompani belge e kryesuar nga një pakistanez dhe e menaxhuar nga një spanjoll, do të pranonin me dëshirë përjashtimin e Rusisë, për hir të politikës amerikane.
Kjo lë sanksionet e drejtuara kundër disa prej atyre në rrethin e Vladimir Putinit apo edhe ndaj vetë Presidentit të Federatës Ruse – nëpërmjet të emëruarve të tij. Megjithatë, efektiviteti i tyre nuk është subjekt për analizë ekonomike.
Në fund të fundit, strategjia më e mirë ekonomike afatgjatë për t’i rezistuar Rusisë është reduktimi i varësisë së Evropës nga gazi. Të mos harrojmë se gjysma e rezervave të gazit natyror në botë mbahen midis Rusisë (20%), Iranit (17%) dhe Katarit (13%). Duke reduktuar konsumin e gazit, BE-ja do të ulte emetimet e CO2 ndërsa, në të njëjtën kohë, do të mbrohej nga presioni politik nga regjimet që mbeten hapur armiqësore ndaj vlerave të saj.
Reference:
https://www.institutmontaigne.org/en/blog/russia-gas-and-european-union-explosive-mix
Tirane, UBT, 22.07.2022 Punoi:
Dr. Ing. Edmond DEMOLLARI
