Dikur, në Egjiptin e lashtë dhe në Italinë romake okra (Triticum dicoccum Schrank) ka qënë drithi kryesor për bukë. Ndërkohë, në shekuj, me zhvillimet e teknologjisë, seleksionimin dhe përmirësimin gjenetik të kulturavebujqësore, morën përparësi gruri, misri, orizi dhe elbi, me tëcilat mbillen sipërfaqe të gjera dhe meren rendimente të larta, ato përbëjnë bazën e ushqimit të popujve në botë. Por, krahastyre, në vitet e fundit, okra po tërheq më shumë vëmë ndje, kryesisht në disa vende evropiane, për përdorim si ushqim përnjerëzit, për vlerat e larta ushqyese, shijen dhe aromënspecifike që kanë produktet e saj. Sot, në Evropë, Amerikë, ajo po përdoret për prodhimin e ushqimeve tradicionale. NëGjermani, Zvicër, Itali, etj, përdoret për prodhimin e bukës sëshijshme, kurse në Toskana (Itali), krahas përgatitjes së bukëscilësore, përdoret në supat tradicionale. Produktet e okrës po bëhen të kërkuara e të vlerësuara në SHBA dhe Kanada, veçanërisht për bukë specialiteti. Në Shqipëri, Okra e përzierëose jo me miellin e misrit, dikur është përdorur për përgatitjene bukës. Sot, drithrat me kokërr të veshur, si tepa dhe okra, nuk konsiderohen më si dikur, ushqimi i të varfërve, por janëbërë një ushqim në modë për të cilin konsumatorët e interesuar janë të përgatitur të paguajnë një çmim më të lartë.
Aftësia për të dhënë rendimente të mira në toka të varfra dhepër t’i rezistuar sëmundjeve kërpudhore dhe stresit ndajnxehtësisë dhe thatësirës përbën disa nga vlerat kryesore tëokrës. Të ardhurat e siguruara nga kultivimi i okrëspërgjithësisht janë më të mëdha se ato që meren nga kultivarëtmoderne të grurit, kjo falë çmimeve të larta të produkteve tësaj. Kjo, edhe për shkak të rritjes së kërkesës dhe interesit tëkonsumatorëve për produktet tradicionale në këto dy dekadate fundit.
Okra dallohet për përmbajtje të lartë të proteinave, lëndëvemineraleve (magnez, fosfor, zink, mangan), fibrave dietike, antioksidantëve dhe vitaminave (B5 dhe B9), krahasuar me gjenotipet moderne të grurit të fortë dhe atij të bukës. Proteinat mund të arrijë deri 18-23%. Përveç tyre, ajo dallohetedhe për përmbajtje të lartë të selenit, një faktor i rëndësishëmantioksidant, si dhe të acideve yndyrore të pangopura qëpërfshihen në rregullimin e metabolizmit qelizor, duke rriturelasticitetin e murit vaskular dhe kontribuar në uljen e kolesterolit dhe rrezikut të arterosklerozës. Gjithashtu, okra përmban polisaharide që ndikojnë në forcimin e sistemitimunitar të njeriut dhe substanca polifenolike që kanë efekteantimutagjene dhe antikancerogjene. Studimet e fundittregojnë se përdorimi i saj mund të zvogëlojë rrezikun e sëmundjeve kronike tek njerëzit, si p.sh. disa sëmundje tëzemrës, diabeti i tipit 2, të obezitetit apo të disa formave tëkancerit. Produktet e okrës këshillohen veçanërisht për nënat e reja dhe fëmijët e vegjël.
Përmbajtja e lartë e lëndëve ushqyese (proteinave, lëndëvemineraleve, fibrave dietike, antioksidantëve dhe vitaminave), e bën okrën shumë të përshtatshme për industrinë e bukës, poredhe atë të makaronave dhe ëmbëlsirave. Zëvendësimi imiellit të grurit me miell okre në bukë e makarona, për 6 javë, në dietën ushqimore, ka çuar në një reduktim të ndjeshëm tëlipideve totale, triglicerideve dhe kolesterolit LDL (lipoproteina me densitet të ulët). Okra përdoret gjithashtu nëindustrinë e birrës. Eshtë e njohur p.sh., eko-birraria“Riedenburger” në Bavari, Gjermani, e cila prodhon birrënEmmerbier – një birrë okre, e përcaktuar si “historike“, njëbirrë qelibar me reflekse të bukura bakri dhe me aromë tëveçantë.
Për këto cilësi, përdorime dhe përfitime që mbart okra, po shtohet interesi në mesin e fermerëve, konsumatorëve dhefurrtarëve në disa vende të Evropës, veçanërisht në Gjermani, Zvicër, Itali etj. Pra, si të thuash po përtërihet tradita dheinteresi për prodhimin dhe përdorimin e saj në dietatushqimore.
Ndërkaq, okra shihet e vlerësohet si një burim potencial igjeneve të tolerancës ndaj stresit të thatësirës dhe nxehtësisë. Ajo mund të shërbejë në programet e mbarështimit të grurit tëbutë (Triticum aestivum L.) dhe të grurit të fortë (Triticum durum Desf.), për të përmirësuar rezistencën e tyre, pa cenuartipare të rëndësishme agronomike të tyre. Shumë landrace tëokrës mund të shërbejnë si një rezervat i pasur gjenetik përvariacionin e tipareve, duke përfshirë ato të cilësisë ushqyese, rezistencën ndaj stresit biotik dhe abiotik, variacioninfenologjik, etj.
Në Shqipëri raportohet se kanë humbur të gjithë kultivarëtprimitivë të drithrave, mes të cilëve edhe ato të okrës dhetepës (FAO, 2010). Nëse kjo e dhënë mund të jetë e saktë deridiku për okrën, për tepën nuk qëndron. Nga disa studimerezulton se në periudhën pesëdhjetëvjeçare 1940-1990, erozioni gjenetik për tepën ishte rreth 83% kurse për okrën100%. Disa misione koleksionuese, të kryera në vitet 1993-1995, bënë të mundur identifikimin dhe grumbullimin e trekultivarëve të vjetër lokal të tepës (Triticum monoccocum L.); përkatësisht në fshatrat Progonat (Tepelenë), në Kapinovë(Berat) dhe në Gjergjovë (Skrapar). Prodhimi kokërr i sajishte përdorur për ushqimin e kafshëve, ndërsa kashta për tëmbuluar çatitë e stallave. Kurse për okrën nuk u gjendëngjurmë ekzistence. Në vitin 2023, informacionet e grumbulluara dhe vlerësimi tyre u bënë motiv për organizimine një misioni për gjurmimin, identifikimin dhe koleksionimine disa landracave ose kultivarëve lokal të kulturave bujqësorenë zonën e Kolonjës. Përveç disa landraceve të rralla e me shumë vlerë të perimeve, misrit dhe thekrës, na tërhoqivëmendjen një specie e rrallë. Okra e konsideruar deri dje e zhdukur për vendin tonë. Këtë landrace të rrallë e gjetëm nëfshatin Taç Poshtë [40.3234N; 20.6721E; L=990 m], të njësisëadministrative Qendër Ersekë, Bashkia Kolonjë, QarkuKorçës. Ky lloj i vjetër, i kultivuar atje për disa vite me radhë, u gjet në një ngastër me sipërfaqe rreth 2 dynym. Materialifaror i koleksionuar nga ky mision u fut në fondin e BankësGjenetike të Bimëve (UB-Tiranë) dhe përbënë një ngaaksesionet më me vlerë të koleksionit tonë.
Kultivimi rishtas i okrës, prej disa vitesh, mund tëkonsiderohet si një rikthim i kultivimit dhe përdorimit të sajnë Shqipëri (pavarësisht se produktet e saj gjenden në treg siprodukte të importuara). Për shkak të vlerave të lartaushqyese, shijes së veçantë të produkteve, tolerancës ndajstreseve abiotike dhe biotike, kostos së ulët të prodhimit, përshtatshmërisë ndaj tokave me pjellori të ulët, mundësisë sëkultivimit pa përdorimin e plehrave azotike dhe pesticideve, ajo meriton të njohë një zhvillim të ri. Kjo bimë mund tëkultivohet me sukses në kushtet agroekologjike 800-900 m mbi nivelin e detit. Ajo përbënë një alternativë me vlerë ndajkulturave të tjera, duke rritur kështu efiktivitetin e prodhimitbimor në zona bujqësore margjinale, duke përfshirë fermerëtdhe bizneset me orientim agroturizmin.
Përgatiti:
Prof. Dr. Robert Damo, Fakulteti i Bujqësisë, Universiteti“Fan S. Noli”, Korçë
Prof. Dr. Sokrat Jani, Instituti i Resurseve Gjenetike tëBimëve, Universiteti Bujqësor i Tiranës
