Sistemet e Mbështetjes së Vendimmarrjes ose ndryshe DSS (Decision Support Systems) në
bujqësi janë sisteme të bazuara në kompjuter që përdorin të dhëna nga burime të ndryshme, të
tilla si: sensorë, stacione moti, të dhëna të tregut, etj. dhe bazohen në modele apo algoritme
kompjuterike për të ofruar analiza të detajuara në procesin e vendimmarrjes.
Në ditët e sotme, bujqësia po përballet me kërcënime, si ndryshimet klimatike, mungesa e ujit,
tkurrja e tokave për shkak të cënimit njerëzor, mungesa e fuqisë punëtore, plehrimi i tokës,
dëmtuesit dhe sëmundjet etj., gjë që shpesh çon në rënie të prodhimit bujqësor dhe në këto
situata fermerët gjenden përpara disa vendimeve të rëndësishme që duhet të ndërmarrin. Të
marresh një vendim të duhur do të thotë të zgjedhësh alternativën më të mirë nga dy ose më tepër
zgjidhje por duke qenë se teknologjia ka prekur çdo aspekt të jetës tonë, shoqëria është duke u
drejtuar gjithmonë nga nismat inovatore, sistemet informative që ndihmojnë në këtë proces janë
Sistemet e Mbështetjes së Vendimmmarjes (DSS).
DSS-të i suportojnë fermerët të marrin vendime në kohën e duhur për maksimizimin e
produktivitetit dhe reduktimin e inputeve apo kostove të tyre. Një sistem i mbështetjes së
vendimeve integron mes tyre disa elementë, si; të dhënat, modelet, njohuritë, përdoruesin apo
ndërfaqjen e sistemit komjuterik. Shpesh DSS-të bazohen në modele simulimi, ku baza e të
dhënave lidhet me tokën, motin, të korrat, statistikat dhe informacione të tjera. Qëllimi kryesor i
tyre është është të përmirësojnë cilësinë dhe efektivitetin e vendimeve duke ndihmuar fermerët
në procesin e marrjes së vendimeve për menaxhimin, planifikimin ose rekomandimin e zgjidhjes
optimale, prandaj disa avantazhe të DSS-ve në bujqësi përfshijnë:
[Burimi:https://www.bankbarn.io/blog/what-are-agriculture-decision-support-systems]
1. Optimizimi i prodhimit: DSS mund të ndihmojë fermerët të optimizojnë prodhimin e
tyre bimor duke rekomanduar varietetet më të mira të kulturave, kohën e duhur të
mbjelljes dhe praktikat e plehërimit bazuar në kushtet lokale dhe tendencat e tregut. Kjo
mund të çojë në rritje të rendimenteve dhe përmirësim të përfitimit.
2. Përmirësimi i menaxhimit të dëmtuesve dhe sëmundjeve: Duke përdorur DSS për të
monitoruar dëmtuesit dhe shpërthimet e sëmundjeve, fermerët mund të zbatojnë masa
kontrolli në kohë dhe të synuara për të minimizuar dëmtimet apo humbjet e të korrave.
Kjo gjithashtu mund të kontribuojë në praktika më të qëndrueshme bujqësore duke
reduktuar nevojën për pesticide kimike.
3. Përmirësimi i produktivitetit të blegtorisë: Menaxhimi i kafshëve DSS mund të
ndihmojë fermerët të optimizojnë programet e mbarështimit, strategjitë e të ushqyerit dhe
menaxhimin e shëndetit për të përmirësuar produktivitetin dhe mirëqenien e kafshëve.
Kjo mund të çojë në rritje të fitimeve dhe një veprimtari më të qëndrueshme të blegtorisë.
4. Drejtimi i financave të fermave: DSS mund të ndihmojë fermerët në marrjen e
vendimeve më të mira financiare duke ofruar njohuri mbi performancën financiare të
fermës së tyre dhe kushtet e tregut. Kjo mund t'i ndihmojë fermerët të optimizojnë
buxhetet e tyre, të menaxhojnë fluksin e parave dhe të marrin vendime të informuara për
investime.
5. Promovimi i praktikave të qëndrueshme bujqësore: DSS gjithashtu mund të
kontribuojë në praktika më të qëndrueshme bujqësore duke i ndihmuar fermerët të
optimizojnë burimet e tyre, si uji, plehrat dhe pesticidet. Kjo mund të çojë në reduktimin
e ndikimit mjedisor dhe të promovojë qëndrueshmërinë afatgjatë në bujqësi.
Zbatime të tjera në bujqësi dhe DSS përkatëse që përdoren:
Tabela1[Burimi: https://www.thepharmajournal.com/archives/2023/vol12issue6/PartI/12-5-716-282.pdf]
Zbatimet e DSS në bujqësi
Menaxhimi i lëndëve ushqyese PLANET (Planifikimi i aplikimeve tokësore të lëndëve
ushqyese për efikasitet dhe mjedisin) është një sistem
mbështetës i vendimeve për menaxhimin e lëndëve ushqyese
për fermerët që të adoptojnë praktikat më të mira në
përdorimin e plehrave organike.
FarmN është një model ferme i bazuar në web për
menaxhimin e azotit që ndihmon fermerët në prodhimin dhe
humbjet e N në fermë.
Menaxhimi i ujitjes Hydro-Tech është një sistem mbështetës i vendimeve të
ujitjes që ndihmon në përcaktimin e kërkesave për ujë të
bimëve dhe planifikimin e ujitjes në kohë reale.
CropIrri është një sistem vendimmarrës që ndihmon në planin
e ujitjes duke përcaktuar përmbajtjen e ujit të tokës në zonën e
rrënjëve dhe kërkesat për ujë të bimëve duke përdorur të
dhënat meteorologjike.
Trop Rice është një sistem i integruar që përdoret për zonat e
ujitura të orizit.
Menaxhimi i dëmtuesve dhe
sëmundjeve
SOPRA bën monitorimin, menaxhimin dhe sigurimin e
masave të kontrollit për sëmundjet.
Grape MilDeWs është një DSS e bazuar në ekspertë që lidhen
me menaxhimin e integruar të dëmtuesve kundër pluhurit të
hardhisë dhe mykut.
ES- Sistemi i ekspertëve i bazuar në celular përbëhet nga tre
komponentë, ku një nga komponentët është Crop Doctor , i
cili ofron simptomat, identifikimin dhe masat e kontrollit të një
sëmundjeje përmes së cilës sëmundja mund të interpretohet
duke krahasuar vëzhgimin e drejtpërdrejtë të simptomave
parësore dhe dytësore të një bime të sëmurë me imazhet në ES.
RICEPEST është një model i menaxhimit të dëmtuesve që
simulon rendimentin dhe gjen humbjet për shkak të dëmtuesve
të ndryshëm të orizit.
Parashikimi i motit Shërbimi Agro Këshillimor specifik për fermat ku krijohet
baza e të dhënave për fermerët, bazuar në parashikimin e motit
që u dërgohen fermerëve përmes SMS.
Simulimi i kulturave Modelet e kulturave të bazuara në DSSAT (Sistemi i
Mbështetjes së Vendimeve për Transferimin e Teknologjisë
Agro) janë përdorur në parashikimin e rritjes dhe rendimentit
të rreth 42 kulturave. Modelet e bazuara në DSSAT përdoren
për vlerësimin e praktikave të ndryshme agronomike për
prodhimin optimal të bimëve.
Marketingu Sistemi i Informacionit të Tregut (Market Information
System- MIS), qëllimi kryesor është të sigurojë informacion
të saktë të tregut dhe në kohë reale duke ndihmuar fermerët
dhe sipërmarrësit në marrjen e vendimeve efektive të
marketingut.
-Sistemi e-Choupal i ITC: Fermerët aksesohen me
faqet e internetit specifike për fermerët e synuar për
kulturat bujqësore.
-Shërbimi Kombëtar i Lajmeve (NNS): përfshijnë kërkime
dhe analiza të tregut për produkte të veçanta, përditësime mbi
kërkesën dhe çmimet e produkteve.
MSc. Erisa Karoli
Departamenti Matematikë dhe Informatikë
Fakulteti i Ekonomisë dhe Agrobiznesit
