ÇFARË ËSHTË GAP?

Praktikat e mira bujqësore– Good Agriculture Proctices – GAP

Praktika e mirë bujqësore është një sistem certifikimi për bujqësinë, që specifikon procedurat (dhe dokumentacionin përcjellës) që duhet të zbatohen për të krijuar ushqim për konsumatorët ose për përpunim të mëtejshëm që është i sigurt dhe i shëndetshëm, duke përdorur metoda të qëndrueshme. Ndërsa ka shumë përkufizime konkurruese se cilat metoda përbëjnë praktikë të mirë bujqësore, ekzistojnë disa skema të pranuara gjerësisht që edhe prodhuesit mund t’i përmbahen.

Vendi ynë. Tashmë ka ardhur koha që të përkrahen gjithnjë e më shumë parimet e GAP edhe në vendin tonë. Kjo vjen jo thjeshtë për konjiukturë, por për nevojë konkrete që bujqësia shqiptare të jetë në të njëjtën kahje si bujqësia në vendet e tjera. Por, për tia arritur kësaj, ka nevojë për një angazhim më të madh tësrtukturave në terren, por edhe për përkraje e mbështetje nga organe dhe organizata që mund ta bëjnë këtë.

Motivimi. Futja e GAP është veçanërisht e dëshirueshme kur ka mbipërdorim kronik dhe keqpërdorim të pesticideve bujqësore. Qeveritë kërkojnë të reduktojnë përdorimin e pesticideve (duke synuar qëndrueshmërinë) nëpërmjet futjes së metodave alternative të menaxhimit të dëmtuesve, duke siguruar në të njëjtën kohë një prodhim të qëndrueshëm të ushqimit të sigurt dhe të shëndetshëm.

Organizatat: dy organizatat më të mëdha në botë (që janë edhe ato që kanë iniciuar fillimin e GAP) janë:

1) Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë (FAO) e Kombeve të Bashkuara GAP. Organizata e Kombeve të Bashkuara për Ushqimin dhe Bujqësinë përdor praktikat e mira bujqësore si një koleksion parimesh për të aplikuar për prodhimin në fermë dhe proceset e pasprodhimit, duke rezultuar në ushqime të sigurta dhe të shëndetshme dhe produkte bujqësore joushqimore, duke marrë në konsideratë llogarisin qëndrueshmërinë ekonomike, sociale dhe mjedisore. GAP-et mund të aplikohen në një gamë të gjerë sistemesh bujqësore dhe në shkallë të ndryshme. Ato aplikohen përmes metodave të qëndrueshme bujqësore, duke përfshirë prodhimin ekonomik dhe efikas të mjaftueshëm (siguria ushqimore), të sigurt (siguria ushqimore) dhe duke u siguruar që ushqimi të jetë ushqyes (cilësia e ushqimit). GAP-të kërkojnë mbajtjen e një bazë të dhënash të përbashkët mbi teknikat e integruara të prodhimit për secilën nga zonat kryesore agro-ekologjike. Ata mbledhin, analizojnë dhe shpërndajnë informacionin e praktikave të mira në kontekstet përkatëse gjeografike.

2) Programi GAP/GHP i Departamentit të Bujqësisë së Shteteve të Bashkuara. Shërbimi i marketingut i Departamentit të Bujqësisë së Shteteve të Bashkuara operon një program auditimi/certifikimi për të verifikuar nëse fermat përdorin praktika të mira bujqësore ose praktikë të mirë të trajtimit. Është një program vullnetar i përdorur zakonisht nga kultivuesit dhe paketuesit për të përmbushur kërkesat kontraktuale me blerësit me pakicë dhe shërbime ushqimore. Programi u zbatua në vitin 2002 pasi Departamenti i Bujqësisë i Nju Xhersit i bëri kërkesë USDA-AMS për të zbatuar një program të bazuar në auditim për të verifikuar përputhjen me publikimin e Administratës së Ushqimit dhe Barnave të vitit 1998 me titull, “Udhëzues për të minimizuar rreziqet mikrobiale të sigurisë ushqimore për frutat dhe perimet e freskëta .”

Programi është përditësuar disa herë që nga viti 2002 dhe përfshin programe të tjera certifikimi, si p.sh. programe të auditimit të mallrave specifike për kërpudhat, domatet, zarzavatet me gjethe dhe pjepërit. Në vitin 2009, USDA-AMS mori pjesë në Iniciativën për Harmonizimin e GAPs, e cila “harmonizoi” 14 nga standardet kryesore të auditimit të GAP të Amerikës së Veriut, të cilat në vitin 2011 rezultuan në nxjerrjen dhe zbatimin e Standardit të Harmonizuar të Sigurisë Ushqimore Produce GAPs.

Toka. Është një nga elementët më të rëndësishëm që përfshihet nësistemin e Praktikave të Mira Bujqësore. Këtu duhet përqëndruar vëmendja në:

• Reduktimi i erozionit nga era dhe uji nëpërmjet mbrojtjes nëformat e llarmishme të saj;

• Aplikimi i plehrave në momente të përshtatshme dhe në doza adekuate (d.m.th. kur bima ka nevojë për pleh);

• Përdorimi i llumit të ujërave të zeza aktualisht nuk lejohet në fermat e kulturave hortikulturore të certifikuara nga GAP (megjithëse është e paqartë nëse kjo përfshin kompostimin që rrjedh nga llumi i ujërave të zeza dhe plehra të tjerë që rrjedhinnga jashtëqitjet njerëzore);

• Ruajtja ose rivendosja e përmbajtjes organike të tokës, me aplikimin e plehut organik, përdorimin e kullotjes, rotacionin e të korrave/qarkullimit bujqësor;

• Zvogëloni problemet e ngjeshjes së tokës (duke shmangur përdorimin e pajisjeve të rënda mekanike që dëmtojnë përbërjen mekanike të tokës);

• Ruajtja e strukturës së tokës, duke kufizuar praktikat e rënda të lëvrimit;

• Plehërimi i gjelbër in situ duke rritur kultura pulse si bizele, gramë kali, kërp dielli etj.

Uji. Uji është elementi tjetër shumë i rëndësishëm në sistemin e Praktikave të Mira Bujqësore, dhe vëmendja duhet tëpërqëndrohet kryesisht në pikat në vijim:

• Praktikoni ujitjen e planifikuar, me monitorimin e nevojave të bimëve dhe statusin e rezervës së ujit të tokës për të shmangur humbjen e ujit nga kullimi;

• Parandaloni kripëzimin e tokës duke kufizuar furnizimin e ujit sipas nevojave dhe duke e ricikluar ujin sa herë që është e mundur;

• Shmangni kulturat me kërkesa të larta për ujë në një rajon me disponueshmëri të ulët;

• Shmangni kullimin dhe rrjedhjen e plehrave;

• Mbani mbulimin e përhershëm të dheut, veçanërisht në dimër për të shmangur rrjedhjen e azotit;

• Menaxhoni me kujdes tavolinën e ujit, duke kufizuar sasinë e madhe të ujit;

• Rivendosja ose mirëmbajtja e ligatinave (shih tokat kënetore);

• Siguroni pika të mira uji për bagëtinë;

• Gjeni ujin në vend duke gërmuar gropa për kapje, tufa gjysmëhënës përgjatë shpatit;

Prodhimi i kafshëve, shëndeti dhe mirëqenia. Përveç bujqësisë, edhe blegtoria është një fushë e cila përfshihet të Praktikat e Mira Bujqësore. Në këtë drejtim, duhet të përqëndrohemi në:

• Respektimi i mirëqenies së kafshëve (të pacënuara nga uria dhe etja; liria nga shqetësimi; liria nga dhimbja, lëndimi ose sëmundja; liria për të shprehur sjellje normale; dhe liri nga frika dhe shqetësimi);

• Shmangni gjymtimet joterapeutike, procedurat kirurgjikale ose invazive, të tilla si ngjitja e bishtit dhe heqja e sqepit;

• Shmangni ndikimet negative në peizazh, mjedis dhe jetë: ndotja e tokës për kullotje, ushqim, ujë dhe ajër;

• Kontrolloni stoqet dhe flukset, ruani strukturën e sistemeve;

• Parandaloni hyrjen e mbetjeve kimike dhe mjekësore në zinxhirin ushqimor;

• Minimizoni përdorimin joterapeutik të antibiotikëve ose hormoneve;

• Shmangni ushqyerjen e kafshëve me mbetje shtazore ose lëndë shtazore (duke reduktuar rrezikun e gjeneve virale ose transgjenike të huaja, ose prioneve si sëmundja e lopës së çmendur);

• Minimizoni transportin e kafshëve të gjalla (me këmbë, hekurudhë ose rrugë) (duke reduktuar rrezikun e epidemive, p.sh., sëmundjet e aftës dhe gojës);

• Parandalimi i rrjedhjes së mbeturinave (p.sh. ndotja me nitrate e tabelave të ujit nga derrat), humbja e lëndëve ushqyese dhe emetimet e gazeve serrë (metani nga lopët);

• Preferoni standardet e masave të sigurisë në manipulimin e pajisjeve;

• Zbatoni proceset e gjurmueshmërisë në të gjithë zinxhirin e prodhimit (mbarështim, ushqim, trajtim mjekësor…) për sigurinë e konsumatorit dhe mundësinë e reagimit në rast të një krize ushqimore (p.sh., dioksina).

Kujdesi shëndetësor dhe shëndeti publik. Thuajse i gjithëprodhimi bujqësor e blegtoral, si destinacion final kanë tavolinën njerëzohe, pra ushqimin e njeriut. Në këtë kuptim, GAP ka njërëndësi vendimtare në të gjitha aspktet e veta, pasi lidhet me gjendjen e tanishme shëndetësore të njeriut dhe atë në të ardhmen. Ndaj duhet bërë një kujdes i shtuar në lidhje me të gjitha spektet që lidhen me GAP, që mund të përmblidhen në – Sigurimi i cilësisë së prodhimit hortikulturor, bujqësor e blegtoral dhe të bimëve mjekësore.

Produktiviteti i pronarëve të vegjël. Kërkesa për kulturat bujqësore pritet të dyfishohet pasi popullsia e botës arrin 9.1 miliardë deri në vitin 2050. Rritja e sasisë dhe cilësisë së ushqimit në përgjigje të kërkesës në rritje do të kërkojë rritje të prodhimit bujqësor. Praktikat e mira bujqësore, shpesh në kombinim me përdorimin efektiv të inputeve, janë një nga mënyrat më të mira për të rritur produktivitetin e pronarëve të vegjël. Shumë agrobiznese po ndërtojnë zinxhirë furnizimi të qëndrueshëm për të rritur prodhimin dhe për të përmirësuar cilësinë.

Tetë Parimet Bazë të Praktikave të Mira Bujqësore (GAPs).Duke identifikuar parimet bazë të sigurisë së ushqimit mikrobik brenda sferës së rritjes, korrjes, paketimit dhe transportit të produkteve të freskëta, kultivuesit do të jenë më të përgatitur për të njohur dhe trajtuar elementët kryesorë që dihet se shkaktojnë zhvillimin e mikrobeve.