Bioteknologjia e Resurseve Gjenetike të Bimëve

Përgatiti: Hysen Kokiçi

Researcher/Lecturer: Institute of Plant Genetic Resources; Agricultural University of Tirana

Bioteknologjia ka dhënë kontribut të rëndësishëm nëpërmirësimin e ruajtjes dhe përdorimit të burimeve gjenetiketë bimëve. Bioteknologjia ka aplikime në përdorimin e burimeve gjenetike të bimëve nëpërmjet përhapjes masiveklonale in-vitro, në manipulimin gjenetik, në aspekte tëfitopatologjisë dhe shpërndarjes së sigurt të germplazmës, nëkarakterizim dhe, më e rëndësishmja, në ruajtjen e mikroplazmës in-vitro për të përforcuar përfitimet e aplikacione të tjera. Konservimi in-vitro është veçanërisht ivlefshëm për kulturat që prodhojnë fara rezistente dhe ato qëshumohen në mënyrë klonike. Ruajtja e tyre konvencionale nëbankën gjenetike në terren është e rrezikshme në disa aspekte. Konservimi in-vitro është një paketë teknologjish që fillon me mbledhjen dhe çon përmes indeksimit të sëmundjeve, çrrënjosjes së sëmundjeve dhe ruajtjes përfundimisht drejtshpërndarjes dhe përdorimit. Mbledhja in-vitro është e dobishme për tejkalimin e problemeve që lidhen me disponueshmërinë, gjendjen dhe transportueshmërinë e germplazmës që do të mblidhet në terren. Ruajtja in-vitro përfshin vendosjen e kulturave, mundësisht të një lloji qëmbart një rrezik minimal të variacionit somaklonal, dhetransferimin e tyre në rritje të ngadaltë ose kriopruajtje. Rritjae ngadaltë zakonisht arrihet duke ulur temperaturën e kulturësose duke shtuar frenues të rritjes në mjedisin e kulturës. Ruajtja e bazës in-vitro mund të arrihet vetëm me kriopruajtje, domethënë me ruajtje në azot të lëngshëm. Të gjitha llojet e kulturave janë ruajtur me sukses, por kulturat qelizore janë mëtë lehtat për t’u trajtuar dhe maja më problematike. Teknikat e rritjes së ngadaltë janë në një gjendje më të avancuar zhvillimisesa teknikat e kriopruajtjes, të cilat ende kërkojnë përmirësimpërpara se të mund të përdoren në baza rutinë në një numërspeciesh. Një qasje e re ndaj kriopruajtjes e quajtur‘vitrifikimi‘ ofron potencialin” për të kapërcyer problemet e përjetuara me materiale shumë të organizuara, si p.sh. majat. Konservimi ndryshon nga kultura në kulturë me kasava qëështë më e zhvilluara nga kulturat problematike për të cilat kjoqasje është e dobishme dhe arrë kokosi është ndër më pak tëzhvilluarat. Në këto, si në raste të tjera, konservimi in-vitro nuk do të zëvendësojë kurrë tërësisht teknologjitëkonvencionale por do t’i plotësojë ato brenda një strategjie qëbalancon qasjet tradicionale të ruajtjes së bankës gjenetike in-situ, të farës dhe të fushës me më të mirën e të rejave, duke përdorur aty ku është e përshtatshme, ruajtjen in-vitro, ruajtjene polenit dhe madje edhe ruajtjen e ADN-së.

Përparimi i shpejtë i bërë në teknologjinë e kulturës in vitro kandihmuar në përmirësimin e ruajtjen e burimeve gjenetikeveçanërisht të specieve problematike. Disa nga kontributet mëtë rëndësishme kanë qenë në fushat e mbledhjes in vitro, rritjes së ngadaltë dhe kriopruajtjes. Teknologjia e kulturës sëindeve ka ndihmuar gjithashtu në prodhimin e materialit pa sëmundje për shkëmbim, dhe kombinime të reja gjenetikejanë arritur përmes shpëtimit të embrionit dhe hibridizimitsomatik. Duke lehtësuar kuptimin më të mirë të diversitetit, sinë shtrirje ashtu edhe në strukturë, teknikat e shënuesvemolekularë po rezultojnë jashtëzakonisht të dobishme nëidentifikimin e tepricave në koleksione, në testimin e stabilitetit dhe integritetit të anëtarësimit dhe në mbështetjen e zhvillimit të strategjive efektive të menaxhimit si për ex situ ashtu edhe in situ ruajtjes. Studimet gjenetike molekulare popërdoren gjithashtu gjithnjë e më shumë për të mbështeturpërmirësimi i përdorimit të burimeve gjenetike të bimëve. Tëdhënat e sekuencës që po bëhen të disponueshme për njënumër në rritje të gjeneve si rezultat i përparimeve të shpejtanë teknologjinë e ADN-së kanë stimuluar zhvillimin e teknologjive të reja molekulare që lejojnë ekzaminimin e germplazmës për diversitetin funksional dhe identifikimi ivariacionit në një fazë të hershme të zhvillimit pa pasurnevojë për kryerjen e testeve të vlerësimit që kërkojnë kohë, siç është shqyrtimi i rezistencës ndaj patogjenit. Pavarësishtprogresit të bërë, mbeten shumë pyetje të pazgjidhura, më e rëndësishmja është ajo e përcaktimit të shënuesit molekularëmë të përshtatshme për të kuptuarit e kërkuar të modeleve tëdiversitetit në studime specifike. Ndërsa ekziston një nevojëurgjente për të siguruar që teknologjitë e disponueshme tëbëhen të arritshme për një gamë më të gjerë përdoruesishpërmes trajnimeve të përmirësuara dhe iniciativave të tjera përndërtimin e kapaciteteve, teknologjitë ekzistuese janëgjithashtu të shtrenjta dhe të dhëna se shumica e diversitetit tëtë korrave gjendet në vendet në zhvillim, çështja e burimevemerr rëndësi. Prandaj, ekziston nevoja reale për tëmaksimizuar sinergjinë përmes bashkëpunimit të duhur menivele të ndryshme kombëtare, nën-rajonale dhendërkombëtare, duke përfshirë ndarjen e barrës dhepërgjegjësive, në mënyrë që të përdoren këto teknika përruajtjen dhe përdorimin efektiv të burimeve gjenetike tëbimëve.