Në vendin tonë është mjaft e njohur bima e gështenjës, pasi konsiderohet edhe si një simbol i vetë vjeshtës: gështenjat janë shije e vërtetë dhe kanë shumë vlera të dobishme. Njëherë e një kohë kanë qenë ushqim i të varfërve, por sot janë mjaft të çmuara dhe mund të shijohen në mënyra të ndryshme, të ziera, të pjekura, të thata apo dhe marmelatë. Njerëzit që i konsumojnë janëë i sigurt për diçka: gështenjat na japin mjaft substanca të vlefshme që janë shumë të mira për ata që vuajnë nga sëmundjet e zorrëve, duke pasur parasysh se nuk ka fare gluten. Por nuk mbaron këtu, vlerat e tij janë të nevojshme dhe në kozmetike për bukurinë e lëkurës dhe flokëve. Pikërisht pasuria e saj me antioksidantë i kthen këto fruta në aleatë të mirë të bukurisë. Për shembull, ekstrakti i gështenjave përdoret për të hidratuar lëkurën dhe për të riparuar dëmet e rrezeve ultravjollcë. Vitamina C është e nevojshme për prodhimin e kolagjenit, aleat i elasticitetit të lëkurës.Ja se si mund ti përdorim gështenjat për bukurinë tonë të përditshme.
Tashmë dihet që gështenja, është një pemë dru-frutore e përhapur në zonën e Evropës juglindore, në Kaukaz dhe në Azinë e Vogël, që formon kashnjete, pemishte natyrore të kultivuara, ekosisteme agro-panës arave, livadheve dhe oborret e institucioneve social-kulturore dhe fetare. Kjo është një specie që zhvillohet në zonën me klime të butë mesdhetare, mund të kultivohet dhe të mbillet me fidanë dhe me farë pasi paraqet interes si në aspektin ekonomik dhe të peisazhit eko-turistik dhe të mjedisit natyror. Gështenja gjen kushte eko-pedologjike të favorshme për rritje dhe zhvillim dhe prodhim të frutave në gjithë zonen fito-klimatike të gështenjes dhe dushqeve të Shqipërisë. Gështenja prodhon një frut që është njëkohësisht edhe frut edhe ushqim dhe njihet në rajonet ku ajo rritet si pema universale që prodhon frute me vlera të shumëfishta. Shumë qytetrime Europiane Frutet e gështenjës hahen të freskëta,të pjekura, të ziera, ose të përpunuara në formë mielli si lëndë e parë në industrine ushqimore të prodhimit të ëmbëlsirave, çokollatave, karameleve, pastave.
Prania e taninës në sasi të lartë e bën drurin e gështenjës shumë e qëndrueshëm, i jep atij rezistencë të shkëlqyer natyrore si në ambiente të hapura, të jashtme, ashtu edhe në ambiente të mbrendshme, si në ambiente të thata, ashtu edhe e zhytur në ujë, lagështi të plotë, duke kursyer nevojën për trajtimeve teknologjike, hidro-termike mbrojtëse.
Druri i gështenjës është, i hijëshëm, i këndshëm, i bukur, miqësor, dekorativ me ngjyrë kafe të errët, e ngjashme me drurin e lisit, rritet më shpejt se lisi në dimensione të ngjashme dhe moshë të njëjtë, një pemë gështenje përmban më shumë lëndë druri me cilësi të qëndrueshme sesa lisi me të njëjtat përmasa. Ndërkohë që gështenja është një pemë madhështore që rritet deri në 20-35 m, duke bërë një ekzemplar të bukur në çdo park apo kopsht. Ajo ka një kurorë të gjërë dhe trung me diametër që arrin 2 m. Degët e sajë të fuqishme formojnë një kurorë të gjërë. Pemët e geshtenjes zakonisht gjenden në një klimë të butë mesdhetare me reshje të mira vjetore dhe lagështi adekuate në tokë të thellë të drenazhuara mirë, pjellore, silicore. Ajo është shumë tolerante ndaj tokës acide, tokës zhavorr apo gurore, por jo intolerantë të tokave gëlqerore, argjilave të rënda dhe tokërave të padepërtueshme. Jetëgjatësia normale e bimës së ëmbël të gështenjës është rreth 700 vjet. Gështenja ka një sistem rrënjësor të fuqishëm siperfaqsor.
Ndër vlerat ushqyese më të rëndësishme veçojmë: Përveç shijes së tyre të ëmbël, gështenja është një burim i mirë i ushqyesve, vitaminave dhe mineraleve. Konsumi i 100 gramëve të gështenjës ofron 0.418 mg bakër, 40.2 mg Vitamina C, 44.17 g Karbohidrate, 0.352 mg Vitamina B6, 0.336 mg Mangan, 58 Vitamina B9 dhe 0.144 mg Vitamina B1. Për më tepër, shumë prej aminoacideve 0.018 g të triptofanit, 0.058 g Threonine, 0.064 g Isoleucine, 0.096 g Leucine, 0.096 g Lysine dhe 0.038 g Metionine gjenden gjithashtu në 100 gram gështenja ëmbël. Përbërja më e lartë ushqyese e gështenjave siguron një përfitim të mrekullueshëm shëndetësor dhe mban trupin në funksionim në mënyrën më të mirë të mundshme. Ka një evidencë të provuar të përmirësimit të sistemit mbrojtës të trupit tuaj të quajtur imunitet, duke sjellë kështu një përmirësim të përgjithshëm në shëndetin dhe mirëqenien tuaj.
Shumica e njerzëve mendojnë se yndyra është një gjë e keqe për t’u djegur gjatë një diete, por në fakt, trupi ynë ka nevojë për një numër të yndyrave të tjera për të funksionuar normalisht. Këto yndyrna të mira, që gjenden në përqëndrime të larta tek gështenja, ndihmojnë në balancimin e kolesterolit, zvogëlojnë inflamacionin në gjithë trupin dhe ulin rrezikun e aterosklerozës dhe mpiksjen e gjakut që rritet në trup. Kjo do të ulë në një masë të madhe rrezikun për goditje në tru, sulme në zemër dhe sëmundje koronare të zemrës.Dhëmbët janë eshtrat më të forta në trup. Kalciumi dhe fosfori janë dy minerale të rëndësishme që janë të rëndësishme për shëndetin e kockave pasi ato dominojnë përbërjen e eshtrave; megjithatë, një dozë e shëndetshme e magnezit është e nevojshme për të kryer funksionin e tyre në mënyrë efektive.
Magneziumi i pranishëm Në frutin e gështenjës mbron eshtrat nga degjenerimi dhe prishja. Kështu Kalciumi, Fosfori dhe Magnezi – që janë të pranishëm në frutin e gështenjës janë esenciale për kujdesin më të mirë dentar dhe shëndetin e kockave. Shumica e njerzëve nuk janë të vetëdijshëm për rolin e rëndësishëm që luajnë fibrat dietike në rregullimin, parandalimin dhe menaxhimin e diabetit. Ushqimet që janë të pasura në fibra, si gështenja, konsiderohen si ushqime me normë të ulëta glycemic, që do të thotë se ato pengojnë rritjen e sheqerit në gjak. Kjo ndihmon për të parandaluar spikes dhe pika në sheqernat e gjakut që janë të rrezikshme për pacientët diabetikë dhe shpesh janë para rendës për zhvillimin e diabetit në ato që aktualisht nuk preken. Gështenja dhe në veçanti lëvorja e pemës së gështenjës janë gjetur si një ilaç shumë efektiv për diarenë. Çaji i zier me guackën (zhguallin), dhe me gjethet dhe lëvoret e gështenjës është i pasur me taninet. Taninat, kur merren në sasi të kontrolluar, lehtësojnë diarrenë.
Gështenja përbëhet nga përqendrimi i lartë i vitaminës C si dhe komponimet e tjera antioksiduese që i bëjnë ato një nxitje ideale për sistemin imunitar. Vitamina C jo vetëm që inkurajon prodhimin e qelizave të bardha të gjakut, por gjithashtu vepron si një antioksidant, duke kërkuar radikalet e lira brenda trupit dhe duke neutralizuar ato para se të mund të shkaktojnë ndryshimin e qelizave të shëndetshme ose të nxisin stresin oksidativ pranë organeve vitale. Kjo mund të ndihmojë sistemin imunitar të përqendrojë përpjekjet e tij në patogjenë dhe parandalimin e sëmundjes. Gështenja përbëhet nga acide yndyrore esenciale që janë thelbësore për trupin dhe rrjedhin nga burimet dietike. Gështenjat janë të pasura me acid linoleik dhe kanë acid Palmitic dhe acid oleik që janë të sigurta për organizmin e njeriut, përveç kësaj ato kanë një nivel të ulët të kolesterolit dhe ndihmojnë në uljen e niveleve të “kolesterolit të keq” në enët e gjakut.
Funksioni i trurit përmirësohet nëpërmes konsumit të rregullt të gështenjave. Para së gjithash, këto fruta janë të pasura me vitaminat e familjes B, si folati, riboflavina, tiamina të cilat lidhen drejtpërdrejt me zhvillimin dhe funksionimin e duhur neurologjik. Për më tepër, kaliumi i pranishëm në gështenja mund të rrisë qarkullimin e gjakut në tru dhe të frymëzojë një shëndet të mirë të sistemit nervor, duke rritur përqendrimin, dhe kujtesën.
Gështenja përbëhet nga sasi të mira të vitaminës C, acidit Ellagic dhe acidit Gallic që e bëjnë gështenjën një antioksidant të fortë dhe shumë efektiv. Siç e dimë të gjithë, antioxidantët kërkohen nga trupi për të pastruar toksinat dhe radikalët e lirë. Radikalet e lira prodhohen në trup si rezultat i fenomenit natyror të molekulave që reagojnë me oksigjen aktiv. Një rritje e pakontrolluar e radikaleve të lira dëmton qelizat e njeriut, ADN-në dhe është përgjegjës për shkaktimin e kancerit. Gështenja me përbërjen e tyre të lartë të një antioksidanti një vlerë që pastron trupin dhe optimizon funksionin imun të trupit.
Pothuajse të gjitha llojet e sëmundjeve kronike janë shkaktuar nga lirimi i radikaleve të lira, nënproduktet natyrale të frymëmarrjes qelizore. Këto mund të shkaktojnë ndryshimin e qelizave të shëndetshme, duke rezultuar në kancer, stres oksidativ dhe një numër sëmundjesh afatgjata. Pa antioksidantë trupi do të përpiqet të luftojë betejat në më shumë fronte, kështu që rritja e mbrojtjes me një grusht gështenja në ditë është një mundesi më e mire.
Mocionet e lirshme ose dizenteria mund të kontrollohen nga tanina e pranishme në gështenja. Shpikje e njëjtë që shëron diarrene mund të sjellë shumë lehtësim nga dizenteria e vazhdueshëme. Meqë është një ilaç popullor, është më mirë të mos administrohet tek fëmijët dhe foshnjat, pasi edhe një gabim i vogël në sasi mund t’u japë atyre një dozë të rëndë të taninës.
Kur është fjala për uljen e presionit të gjakut, disa minerale janë aq thelbësore sa kaliumi. Kaliumi që gjëndet në sasi të lartë tek gështenja kontrollon lëvizjen e ujit brenda trupit, dhe gjithashtu funksionon si një vazodilator, duke rritur rrjedhjen e gjakut dhe duke liruar tensionin në enët e gjakut dhe arteriet e ngushtuara. Ky reduktim i tensionit të gjakut mund të rrisë shëndetin e përgjithshëm kardiovaskular dhe të ulë rrezikun e sulmeve dhe goditjeve të zemrës.
Tiroide është gjëndra më e madhe endokrine e trupit. Ajo prodhon dy hormone të rëndësishme të quajtur Triiodothyronine dhe Thyroxine. Tiroide rregullon shkallën në të cilën trupi i njeriut përdor energji, prodhon proteina dhe kontrollon ndjeshmërinë e trupit ndaj hormoneve të tjera.
Acidi Ellagic shtyp sekretimin e hormoneve duke sjellë kështu një kontroll mbi gjëndrën tiroide tepër aktiv.
Gështenjat në fakt janë një burim i mirë i përmbajtjes së fibrave. Fibrat ndihmojnë për të absorbuar ujin duke shtuar pjesën më te madhe për të. Sferat më të lehta dhe të buta kalojnë lehtë nëpër traktin gastrointestinal, si dhe më shpejt. Kjo parandalon kapsllëkun dhe inflamacionin anal të lidhura me kapsllëkun dhe shtylla. Zakonisht, fibra në ushqim nuk do të luajë rolin e saj në rregull nëse ka ujë të pamjaftueshëm në trup. Por gështenja kanë një përmbajtje të lartë të ujit, gjë që e bën atë një zgjedhje perfekte për përmirësimin e tretjes me kombinimin e duhur të fijeve dhe ujit së bashku.
Oxalatet janë një jon i cili është i lidhur me rritjen e rrezikut të zhvillimit të gurëve të veshkave. Oksalati i kalciumit është kryesisht përgjegjës për fshikëzën e tëmthit dhe gurët në veshka. Nivelet e oksalatit në trupin e njeriut përcaktohen nga ushqimi që hamë. Kjo është arsyeja pse një dietë e ulët oksalat është sugjeruar për të kontrolluar shanset për zhvillimin e gurëve. Gështenjat janë një burim ushqimi me oksalat të ulët. Kaliumi në gështenja rregullon dhe kontrollon lirimin dhe shpërndarjen e kalciumit në trup. Ai garanton depozitimin e kalciumit në kocka me një sasi minimale që hyjnë në qarkullimin e gjakut duke parandaluar formimin e gurëve.
