Një projekt i Agjencisë Zvicerane për Zhvillim dheBashkepunimDSC

BIMËT MEDICINALE DHEAROMATIKE

NË SHQIPËRI: NJË MUNDËSI ESIGURT INVESTIMI

Shqipëria është e pasur me Bimë Mjekësore dhe Aromatike(BMA) autoktone me mbi 360 specie të identifikuara. Eksportetnga ky sektor kanë përjetuar rritje të qëndrueshme dhe në vitin2019 kapnin shifrën prej 41 milion dollarë Amerikan eksporte tëBMA–ve dhe 6.5 milion dollar Amerikan vajra esencialë. Ështëvlerësuar se deri në 35% e të ardhurave të familjeve rurale vijnënga sektori i BMA–ve me mbi 100,000 njerëz të përfshirë nësektor, shumica e të cilëve janë pjesë e grupeve të margjinalizuarasi të rinjtë, gratë dhe të moshuarit.

Çfarë është kultivimikomercial?

Gjatë viteve të fundit në Shqipëri është rritur kultivimi komercial(‘kultivimi’ në vijim), si një alternativë ndaj vjeljes në gjëndje tëegër, veçanërisht për bimë të tilla si sherebela, rozmarina, livando,trumza, rigoni, lemonverbena si dhe të tjera.

Kultivimi në një mjedis më të formalizuar ferme shërben si njëplatformë për eksportuesit për të

investuar në partneritete dhe shërbime mbështetëse për fermerët etyre. Ky investim i ndihmon eksportuesit të kontrollojnë më mirëzinxhirin e tyre të ofertës, duke kontrolluar se çfarë mbillet nëtokë, si menaxhohet, si mblidhet dhe si trajtohet pas vjeljes. Nëkëtë raport tregohet se si kontrolli më i madh i ofertës përmeskalimit drejt qasjes së kultivimit mund të çojë në një serirezultatesh pozitive shoqërore dhe komerciale.

Një element kyç i kultivimit është ofrimi i produkteve dheshërbimeve   të integruara për fermerët, për shembull shërbimetkëshillimore agronomike (ekstensioni bujqësor). Ky është njëkrahasim i drejtpërdrejtë, ose një zëvendësim i shërbimitkëshillimor për ekstensionin i ofruar nga Drejtoria e Bujqësisë(DB) i cili bazohet në një raport të vlerësuar prej 2,000 fermerëshpër secilin specialist të ekstensionit. Ndërsa sipas modelit tëkultivimit, ky raport është shumë më i vogël, në disa raste vetëm50 fermerë për çdo agronom.

Eksportuesit i ndihmojnë dhe investojnë në nje serë shërbimeshpër fermerët dhe ndihmojnë për të përimirësuar konsitencën,sigurinë, sasinë dhe cilësinë e furnizimit (shih figurën 1). Nivelidhe diversiteti i shërbimeve të ofruara është fleksibël dhe nëpërputhje me nivelin e angazhimit në komunitet dhe nivelin eriskut të pranueshëm për eksportuesit. Furrat e tharjes janë hapi iparë kryesor për çdo investim në kultivimin komercial dhe përkëtë arsye janë theksuar në jeshile.

Në partneritet me:                                                               Zbatuar nga:

Figura 1: Shërbimet që Eksportuesit mund t’uofrojnë furnitorëve të tyre

Kultivimi është fleksibël dhe mund të përshtatet me llojedhe nivele të ndryshme risku

Për eksportuesit që dëshirojnë të kalojnë te kultivimi, qasja ështëfleksibël dhe mund të përdoret në mënyra të ndryshme me nivele tëndryshme të kostove fillestare të investimit dhe riskut.

Strategjitë e mëposhtme janë identifikuar gjatë intervistave si qasjepër uljen paraprakisht të kostove fillestare dhe të risqeve tëkultivimit, duke shërbyer në të njëjtën kohë edhe si një ofertëtërheqëse për fermerët për t’u regjistruar në programin eeksportuesit:

Sigurimi i shërbimit me pagesë të mëvonshme

Në fillim të sezonit, eksportuesi vlerësonmadhësinë e tokës, vendndodhjen, qasjen,aksesi me sistemet e ujitjes etj. dhe arritjetefermerëve për tëzhvilluar një paketëmeshërbimet përkatëse gjatë sezonit. Kostot ekësaj pakete mbulohen

‘në natyrë’ kur mblidhet prodhimi. Për tëzvogëluar riskun, disa eksportues marrinnjë parapagim në para deri në 50%

në fillim të sezonit.

Integrimi i kostove

në marzhin operativ

Disa eksportues të tjerë e mbulojnë koston  e shërbimit përmes zvogëlimit të marzhevetë tyre operative ose përmes ruajtjesstrategjike të produktit deri në atë periudhëtë vitit kur çmimet e tregut janë më tëfavorshme për ta. Ulja e çmimeve përfermerët nuk shihet si një opsion izbatueshëm fillimisht për të mbuluarkoston e shërbimeve nëse fermerët nukmund të shohin përfitime dhe fusha të

tjera angazhimi në komunitetin e tyre.

Shërbimet e pagesës në bazë të konsumit

Kjo ndodh në rastet kur eksportuesi kërkonqë fermeri të paguajë për shërbime tëcaktuara në kohën e ofrimit të tyre gjatëgjithë sezonit. Kjo shpesh lidhet meshërbimet që ofrohen ose që përdorinpajisje nga palë të treta, si për

shembull lëshimi me qira i makinerive.

Përfitimet kryesore qërrjedhin nga kultivimi

“Në përgjithësi, kultivimi na ka dhënë mundësinë për të shiturvëllime më të mëdha produktesh dhe me cilësi më të lartë, por ajoqë është më e rëndësishmja, kultivimi ka përmirësuar koherencëndhe qëndrueshmërinë e ofertës tonë”.–Biobes.

1.         Rritja e xhiros përbiznesin në përgjithësi

Investimi në aktivitetet kultivuese mund të çojë në rritjen exhiros për eksportuesit. Kjo rritje do të nxitet nga kombinimii vëllimeve të rritura të prodhimit, klasifikimit të cilësisë,çmimit të lidhur me cilësinë dhe uljes së humbjeve nëperiudhën pas vjeljes së prodhimit. Biobes e ka rritursigurimin e bimëve të kultivuara në mënyrë komerciale nëkrahasim me vjeljen e egër nga 15% në vitin 2018 në 20% nëvitin 2019. Gjatë së njëjtës periudhë, biznesi pati një rritjeprej 26% të shitjeve që erdhi më shumë si rezultat i rritjes sëvëllimeve sesa nga çmimet.

2.         Cilësia e përmirësuar sjell çmime më tëlarta dhe redukton ankesat

Eksportuesit mund të presin të shohin përmirësime tëvazhdueshme në cilësinë e kulturave të mbledhura.Përmirësimet në klasifikimin e cilësisë çojnë në çmime më tëlarta për eksportuesit, për shembull, mesatarisht në të gjithaproduktet BMA, produktet e Kategorisë 1 kanë një çmim20% më të lartë se produktet e Kategorisë 2. Kjo shpeshrrjedh nga vetitë e përmirësuara të konvertimit për blerësitfundorë. Për shembull, është raportuar se kultivimi isherebelës, dhe jo mbledhja e egër e saj në natyrë, rritndjeshëm përmbajtjen e vajit në këtë bimë, duke krijuarkështu mundësi për përdorimin e vajit thelbësor dhe tërheqjene blerësve.

Përmirësimi sa i takon cilësisë është i dukshëm edhe duke iureferuar numrit të refuzimeve ose ankesave për cilësinë eprodukteve nga ana e blerësve. Blerësit shpesh i lëshojnë njëmemo krediti eksportuesit dhe pastaj çmimi i produkteve tërefuzuara zbritet nga faturat pasuese. Këto përmirësime nëcilësi mund t’i atribuohen kombinimit të shërbimeve dheprodukteve të ofruara në kuadrin e qasjes së kultivimit.

Shembull në lidhje me

reduktimin e ankesave për cilësinë

Para vitit 2018, para se Biobes të fillonte të zgjerohej nëaspektin e kultivimit, ankesat për cilësinë përfaqësonin 5%të shitjeve. Që kur është futur në përdorim metoda ekultivimit, kjo është ulur në vetëm 2%. Ndërkohë që nëshikim të parë kjo mund të duket si një ulje e vogël, ajoështë domethënëse kur përkthehet në xhiro absolute përeksportuesit, veçanërisht kur merret parasysh shkallarelativisht e madhe e operacioneve të tyre, si dhe marzhetstandarde operacionale për eksportuesit që variojnë nga10% deri në 15%.

3. ​Humbja më e pakët pas vjeljes së prodhimit çonnë uljen e konsiderueshme të kostos

Në nivel sektori, trajtimi i dobët i kulturave pas vjeljes së tyreka çuar tradicionalisht deri në 40% humbje të produkteve qëshpesh bie në kurriz të vjelësve. Arsyeja kryesore për këtohumbje rrjedh nga pajisjet dhe teknologjia e kufizuar etharjes, veçanërisht në nivel të lokalizuar. Blerësitndërkombëtarë shpesh u kërkojnë eksportuesve tëdemonstrojnë kapacitetet e tyre tharëse gjatë vizitaveinspektuese në Shqipëri si një parakusht për t’i furnizuar ata.Tharja tradicionale në diell zakonisht bëhet në shtresaplasmasi mbi dysheme ose mbi gurë në male dhe magazinimii mëpasshëm bëhet zakonisht në ambientet e brendshme tështëpive të vjelësve. Kjo rrit në mënyrë drastike mundësinë eprishjes dhe ndotjes, e cila nga ana tjetër paraqet risqe tëkonsiderueshme për blerësit dhe, në fund të fundit, përkonsumatorët fundorë.

Shembull që tregon arsyen përse furrat e

tharjes janë vendimtare për suksesin e kultivimit

Që nga instalimi i furrës së tharjes (furrë tharrje einstaluar jo tek ambjentet e eksportuesit por pranë pikaverajonale, pranë fermerëve) me kapacitet 40 m2 nëTepelenë, Biobes ka patur një ulje të kostove të transportitme 2 – 3 herë në objektin e tyre qendror në Lushnjë. Kjoka ndodhur për shkak të zvogëlimit të peshës dhe vëllimittë BMA–ve të thara kundrejt BMA–ve të freskëta. Biobesdeklaron se investimi i tyre për furrat e tharjes sëlokalizuar pranë fermerëve ka qenë shumë i rëndësishëmpër uljen e humbjeve pas vjeljes. Ata vlerësojnë se deri në70% e përfitimeve që lidhen me kultivimin rrjedhin ngainvestimi në furrat e tharjes së lokalizuar. Biobesgjithashtu beson se përfitimet sociale që rrjedhin ngainvestimi në shërbimin e kultivimit në nivelin e komunitetitlokal kanë ndihmuar ndjeshëm në përmirësimin emarrëdhënieve me fermerët. Për shembull, në Tepelenë,investimi i Biobes në fushën e kultivimit ka krijuar 19vende të reja pune dhe vlerat e paguara për fermerët janërritur me 15 – 20%. Ky angazhim i përmirësuar mefermerët vlerësohet të ketë kontribuar në mënyrë tëkonsiderueshme në sigurinë e ofertës së Biobes dhe, përkëtë arsye, në vëllimet e tyre të përgjithshme.

Si pjesë e komponentit qendror të kultivimit, zbatimi i teknologjivetë përmirësuara të tharjes si në nivel qendror ashtu edhe lokalsiguron përfitime të konsiderueshme komerciale si përeksportuesin ashtu edhe për fermerin.

4. ​Sezonaliteti i zgjatur përmirësonkoherencën e ofertës dhe të pozicionitme blerësit

Sezonaliteti i praktikave të vjeljes gjëndje të egër shpeshështë i kufizuar në muajt e tharjes nga korriku në nëntor.Tradicionalisht kur vjelja në gjendje të egër ka ndodhur jashtëkësaj periudhe kohore sezonale, është vërejtur një ulje endjeshme e cilësisë së bimëve për shkak të kushteve tëpapërshtatshme të tharjes dhe magazinimit, gjë që nga anatjetër ka dobësuar edhe konkurrencën e eksportuesit. Paspërqafimit të qasjes së kultivimit, dhe në veçanti pasinvestimeve për impiantet e tharjes së lokalizuar, eksportuesittani janë në gjendje të eksportojnë BMA gjatë gjithë vitit. Kysezonalitet i zgjatur i bashkohet nivelit më të lartë tëkoherencës dhe rregullsisë së furnizimit që ka ndihmuar nërritjen e ofertës së Biobes për blerësit aktualë dhe të rinj.

5.         Marrëdhëniet e reja me blerësit dheripozicionimi me blerësit ekzistues

Kapaciteti i përmirësuar për të qenë në gjendje për tëfurnizuar në mënyrë të vazhdueshme, për 12 muaj të vitit meprodukte të një sasie e cilësie më të mirë, e transformonpozicionin konkurrues të eksportuesve brenda tregjevendërkombëtare. Kjo është e dukshme jo vetëm në vëllimet mëtë mëdha të shitjeve për klientët ekzistues, por edhe nënumrin e marrëdhënieve të reja me blerësit që mund tësigurohen nga eksportuesit.

6.       Mundësitë për tu zgjeruar dhe përditësuarnë zinxhirin e vlerës

Ndërsa eksportuesit e përdorin kultivimin si një platformë përrritjen e biznesit të tyre, kjo paraqet një sërë mundësish edhepër të përshkallëzuar, si dhe për të investuar në përditësimin eaktiviteteve të tyre brenda zinxhirit të vlerës.

Shembull për të ilustruar rritjen e portofolitdhe ripozicionimin me blerësit

Në vitin 2018 Biobes kishte 15 marrëdhënie me blerësit nëGjermani, Austri, Hungari, Greqi, Maqedoninë e Veriut,Bullgari dhe Izrael. Në vitin 2019 Biobes siguroi 3marrëdhënie të reja me blerës, 2 në Gjermani dhe 1 nëAustri. Biobes gjithashtu raporton se përfitimet që lidhenme modelin e kultivimit i kanë ndihmuar ata për të ngriturpozicionin e tyre me disa blerës nga statusi i furnitoritdytësor ose tretësor, shpesh i quajtur rezervë, në furnitortë preferuar me disa blerës. Kohët e fundit, Biobes kazhvilluar produkte të reja me një nga blerësit që nuk esheh më Shqipërinë si furnitor me cilësi të dobët.

Faktorët vendimtarë të suksesit