Përparimi teknologjik dhe shërbimet bankare
Përhapja dhe përdorimi i shpejtë i internetit dhe telefonave inteligjentë (smartphone) u mundësoi individëve që të bëhen pjesë e dixhitalizimit financiar dhe përfshirjes financiare në të gjithë globin. Në këtë drejtim, mobile banking po luan një rol të rëndësishëm përveç funksioneve të tij kryesore (Myovella, Karacuka, & Haucap, 2020; Senou, Ouattara, & Acclassato Houensou, 2019). Më herët, përpara 10-15 viteve, për të përdorur shërbimet bankare, si për shembull për të tërhequr para, një klient duhej të shkonte fizikisht në vendndodhjen e bankës, pra distanca pëbën një problem në ofrimin e shërbimeve bankare në mënyrë tradicionale. Ardhja e teknologjive të komunikimit të informacionit (TIK, internet, aplikacione dhe smartphone) e bëri detyrën më të lehtë për individët për të përdorur transaksione dixhitale financiare dhe jofinanciare në jetën e tyre të përditshme.
Mobile banking ofron shërbime të shpejta, të lëmuara dhe me kosto efektive nga ofruesi i shërbimit. Tani është e lehtë për të arritur klientin më të largët dhe bankierët mund ta përdorin atë si një avantazh konkurrues ndaj konkurrentëve (Omotoso, Dada, Adelowo, & Siyanbola, 2012). Kjo metodologji po mbështet qeverinë gjithashtu që të përfshijë çdo individ në shërbimet financiare (Mago & Chitokëindo, 2014). Prandaj nga njëra anë, mobile banking po luan një rol të rëndësishëm në arritjen e klientit më të largët përmes mobile banking dhe nga ana tjetër indirekt, duke ndihmuar qeverinë gjithashtu drejt përfshirjes financiare.
Bankierët po përdorin gjithashtu lojëra dinamike dhe makina lojërash për ta bërë aplikacionin tërheqës. Kjo e bën përdorimin e shërbimit tërheqës dhe të lehtë për konsumatorët që të pranojnë mobile banking dhe rrjedhimisht, mund ta konsiderojnë atë si një mundësi më të lehtë për të ekzekutuar transaksionet e tyre të përditshme financiare. Sistemi i mobile banking është i bazuar në katër komponentë kryesorë: smartphone, internet pa lidhje me kabull, aplikacion bankar dhe sjellje njerëzore. Nga njëra anë, risitë e TIK-ut janë vazhdimisht duke përmirësuar shpejtësinë dhe sigurinë e internetit si dhe duke ofruar pajisje inteligjente dhe efikase por gjithashtu bankierët po përmirësojnë vazhdimisht aplikacionet e tyre bankare për të siguruar një gamë të gjerë të shërbimeve bankare përmes ndërfaqes së lëvizshme (Muñoz-Leiva, Climent-Climent, & Liébana -Cabanillas, 2017). Pavarësisht kësaj, komponenti “i huaj” është sjellja njerëzore ose më saktë, sjellja e konsumatorit. Për ta bërë kalimin të butë, efikas dhe të sigurtë nga format tradicionale të përdorimit të shërbimeve bankare drejt mobile banking dhe për t’i shërbyer më mirë konsumatorëve, gjithmonë ekziston nevoja për të studiuar se çfarë dhe si ndikohen konsumatorët. Aspektet më dinamike në lidhje me sjelljen e konsumatorit për të përmirësuar përdorimin dhe pranimin e mobile baniking, janë faktorët demografikë pasi efektet ndryshojnë me kohën dhe vendet.
Sipas raportit të GSMA (2019), pothuajse gjysma e popullsisë (3.8 miliardë) ka qasje në internetin e lëvizshëm (mobile internet). Rritja e aksesit në internet përmes celularit është në rritje, sidomos në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme sepse është mënyra më e lirë për të hyrë në internet dhe telefonat celularë janë opsioni më i lirë.
Kostoja e internetit po bëhet e përballueshme dhe interneti po arrin në zonat rurale. Prandaj depërtimi i telefonit celular dhe interneti i lirë janë ato që u duhen konsumatorëve për të përdorur shërbimet bankare përmes mobile banking. Kjo pasqyron një arsye të fortë për të kuptuar potencialin e banking-ut celular. Raporti gjithashtu tregon se ekziston një hendek i vazhdueshëm gjinor në lidhje me përdorimin e internetit celular. Sipas raportit, dy faktorët kryesorë demografikë që ndikojnë në përdorimin e internetit celular është gjinia dhe niveli i të ardhurave. Ndërkaq një raport tjetër nga ITU (2019), zbulon gjithashtu fakte interesante në lidhje me zhvillimin dixhital në lidhje me qenien njerëzore dhe pasqyron ndryshimet demografike. Raporti tregoi se evropianët kanë normat më të larta të përdorimit të internetit dhe pronësisë së telefonit celular. Përafërsisht 97 për qind e popullsisë së botës jeton brenda mbulimit të sinjalit celular. Evropianët qasen lehtësisht në kërkesat themelore për të përdorur mobile banking, të tilla si një telefon celular dhe internet.
Qëllimi i artikullit dhe evidenca nga literatura
Ky artikull përpiqet të identifikojë ndikimin e zonës ku jetojnë njerëzit (zona rurale apo urbane) në sjelljen e tyre për të përdorur mobile banking. Studimi bazohet në modelin më të pranuar të teknologjisë së informacionit (teoria e unifikuar e pranimit dhe përdorimit të teknologjisë, UTAUT) formuluar nga Venkatesh, Thong dhe Xu (2012).
Modeli UTAUT (Venkatesh et al., 2003) u krijua bazuar në tetë teori të shquara (shih Figura 1). Studimet deri më tani kanë mbuluar moderatorë të ndryshëm për të identifikuar ndikimin e tyre në efektin e sjelljes së përdorimit të bankave mobile. Modelet e UTAUT dhe versioni i tij i zgjeruar, aplikuan vetë disa faktorë demografikë si gjinia, mosha, përvoja dhe përdorimi vullnetar. Kërkuesit kanë aplikuar faktorë demografikë si profesioni, të ardhurat, kualifikimi, statusi i gjendjes civile (Chawla & Joshi, 2018), gjinia, arsimi dhe përvoja në përdorimin e IT (Park, Yang, & Lehto, 2007) dhe treguan në një masë të caktuar, rëndësinë e tyre në pranimin e mobile banking. Siç shihet, zona se ku jetojnë njerëzit (zona rurale apo urbane) nuk është studiuar mjaftueshëm, prandaj ky artikull përqendrohet te ndikimi i këtij faktori në përqafimin e mobile banking.
Ky artikull ka identifikuar variablat kryesorë të bazuar në modelin UTAUT (Venkatesh et al., 2012) siç janë pritshmëria e performancës, pritshmëria e përpjekjeve, ndikimi social, kushtet lehtësuese, zakoni, motivimi hedonik, qëllimi i sjelljes, sjellja e aktuale e personit në lidhje me mobile banking.
Studimi është kryer në një zonë të gjerë gjeografike duke mbuluar Kroacinë, Serbinë, Maqedoninë e Veriut, Shqipërinë dhe Kosovën për shkak të disa arsyeve. Së pari, vendet e zgjedhura pasqyrojnë ngjashmëri në aspektet e tyre kulturore që i bën ata të mund të kuptojnë njëri-tjetrin (Vesnic-Alujevic, 2012). Njerëzit e këtij rajoni kanë qenë dëshmitarë të shumë ndryshimeve nga epoka komuniste në kalimin në ekonomi të tregut të lirë dhe kanë aspiratë për të qenë pjesë e Bashkimit Evropian përveç Kroacisë, e cila tashmë është anëtare e saj. Duke parë literaturën ekzistuese, shumë pak studime kanë mbuluar një zonë kaq të gjerë, madje mobile banking nuk është studiuar ende në këtë rajon. Shumica e studimeve i përkasin ekonomive të forta në Bashkimin Evropian dhe vendeve të Gjirit Persik, etj. Prandaj rajoni i zgjedhur është ende i paeksploruar. Fokusi i studimit aktual është të kuptojë se si zona ku jetojnë njerëzit (rurale apo urbane) ndikojnë në pranimin dhe përdorimin e mobile banking. Zgjerimi gradual i internetit dhe përdorimi i internetit i bazuar në celular, adoptimi i kulturës evropiane perëndimore dhe mënyra e jetesës për të qenë pjesë e Bashkimit Evropian, janë motivim i mjaftueshëm për të studiuar se si faktorët demografikë të popujve ndikojnë në përdorimin e mobile banking në rajonin e zgjedhur. Rezultati i studimit mund të ndihmojë politikëbërësit dhe koorporatat drejt formulimit të strategjisë për të përmirësuar pranimin dhe përdorimin e mobile banking nga njerëz të shteteve të zgjedhura. Të dhënat janë mbledhur në periudhën mars – maj 2019.
Një studim në kontekstin e Iranit del në përfundim se hendeku dixhital midis shoqërive urbane dhe rurale është alarmues. Meqenëse TIK luan një rol të rëndësishëm në proceset e rritjes urbane, ato duhet të arrijnë edhe në zonat rurale (Moghaddam & Khatoon-Abadi, 2013). Asnjë studim tjetër paraprak deri më tani nuk ka mbuluar vendndodhjen e jetesës urbane dhe rurale në hulumtimet e tyre për të matur ndikimin e saj në faktorët e UTAUT2 përsa i përket përdorimit dhe pranimit të mobile banking. Ka shumë studime në lidhje me përdorimin dhe pranimin e TIK-ut, përdorimin e celularëve dhe internetit në zonat rurale dhe urbane por asnjë studim nuk ka trajtuar vendndodhjen e banimit si një faktor që mund të ndikojë në pranimin dhe përdorimin e mobile banking. Një studim tjetër në Afrikën e Jugut nga Ramavhona dhe Mokëena (2016) del në përfundim se në zonat rurale, njerëzit hezitojnë të adoptojnë shërbimet bankare në internet për shkak të vetëdijes së dobët për përfitimet e tij, perceptimit të gabuar për lehtësitë e tij dhe frikës nga mashtrimi. Për më tepër, mbështetja e dobët e infrastrukturës në lidhje me qasjen në internet dhe disponueshmërinë e kompjuterit është gjithashtu arsyeja për të mos pranuar shërbimet bankare në internet. Me fjalë të thjeshta, pranimi dhe përdorimi i shërbimeve bankare në internet në zonat rurale të Afrikës së Jugut është i dobët për shkak të infrastrukturës së dobët dhe gjykimeve të gabuara të njerëzve. Bazuar në këto veçori është mëse logjike të shqyrtohet vendndodhja rurale dhe urbane e personave për të hetuar ndikimin në efektet e faktorëve standartë mbi përdorimin e mobile banking.
Rezultatet e analizës dhe konkluzion
Analiza tregoi se ata individë që jetonin në zona urbane shënuan rezultate dukshëm më të larta pothuajse në të gjitha konstruktet e modelit UTAUT2, duke sinjalizuar që përshtatja dhe pranimi i teknologjisë, përfshirë edhe mobile banking, kanë shanse më të larta të ndodhin në zonat urbane sesa në ato rurale. Tabela 1 përmbledh rezultatet e testit Mann-Ëhitney për faktorët që ndikojnë në pranimin dhe përdorimin e mobile banking sipas zonave ku personat jetojnë. Testi tregoi se vendi ku njerëzit jetojnë (rurale apo urbane) ka rëndësi në pranimin e teknologjisë. Gjithashtu testi përkatës dëshmon se zona ku njerëzit jetojnë ndikon pothuajse tek të gjitha variablat e modelit UTAUT2. Dy konstruktet e vetme që nuk reflektojnë ndonjë ndryshim statistikor në aspektin e zonës ku jetojnë njerëzit, janë motivimi hedonik (U = 68702, z = -0.421, p> 0.05, r = 0.014) dhe ndikimi shoqëror (U = 68894.5, z = -0.363, p> 0.05, r = 0.012). Madhësia më e fortë e efektit midis konstrukteve të tjera u gjet për pritjen e përpjekjes për të përdorur mobile banking (U = 59333.5, z = -3.326, p<0.001, r = 0.107) dhe kushtet e lehtësimit (U = 59800.5, z = -3.173, p< 0.05, r = 0.102).
Tabela 1. Rezultatet e testit
Ky punim është ndër të parët i cili lidh zonën se ku jetojnë individët me konstruktet e modelit UTAUT2. Duke përjashtuar motivimin hedonik dhe ndikimin social, të gjitha konstruktet e tjera reflektonin një marrëdhënie të rëndësishme me zonën ku jetojnë njerëzit. Ndryshe nga Moghaddam dhe Khatoon-Abadi (2013), studimi i tanishëm demonstroi prova thelbësore që mbështesin lidhjet e mësipërme. Kështu siç pritej, ata që jetojnë në zonën urbane janë më shumë dakord me shumicën e pohimeve që lidhen me konstruktet e modelit UTAUT2, e cila është në përputhje me hulumtimet e Ramavhona dhe Mokëena (2016). Kësisoj mund të konkludohet se njerëzit që jetojnë në zonat rurale hezitojnë të pranojnë dhe përdorin shërbimet bankare në internet për shkak të vetëdijes së dobët për përfitimet e tij, perceptimit të gabuar për lehtësitë e tij dhe frikës nga mashtrimi.
Nga pikëpamja menaxheriale, menaxherët e bankave janë pro ofrimit të shërbimeve në distancë, pasi një gjë e tillë ul kostot operacionale. Për sektorin financiar, përparimet teknologjike krijojnë avantazhe konkurruese duke lejuar firmat të përqendrohen në përmirësimin e shërbimeve. Bankat në vendet në tranzicion si në Ballkanin Perëndimor, këshillohen të ndjekin tendencat e ngjashme në ekonomitë paraprake në lidhje me shërbimet e lëvizshme bankare, pasi ajo ka përfitime si për bankat ashtu edhe për klientët. Një strategji e zgjeruar bankare mund të ketë nevojë të rregullohet në përputhje me demografinë individuale, siç theksoi kërkimi aktual. Sipas sugjerimit të Hanafizadeh, Khosravi dhe Badie (2019), ndërsa hartohen strategjitë, është gjithashtu e nevojshme të përqendroheni në çështjet dhe shqetësimet lokale, pasi mund të jetë mbështetëse për qeveritë për të zbatuar planet e TIK.
Gentjan Çera
Departamenti Financë-Kontabilitet, Fakulteti i Ekonomisë dhe Agrobiznesit,UBT.
